• Асасий мақалилар
• 01 Наурыз, 2018

1-март – Миннәтдарлиқ күни

“Достлуқ өйидики” тәнтәнә Йолдаш МОЛОТОВ, «Уйғур авази»/ Түнүгүн Алмутидики “Достлуқ өйидә” «Жүректен шыққан жылы сөз» мавзусида «дүгләк үстәл» өтти. Униңға ҚХА Рәисиниң орунбасари Абилфас Хамедов, җәмийәт әрбаби Рамазан Тилеухан, җумһурийәтлик вә шәһәрлик этномәдәнийәт мәркәзлириниң вәкиллири, прокуратура вә сот органлириниң хадимлири, мәктәп мудирлири, студентлар қатнашти.Мәзкүр «дүгләк үстәлниң» модератори Қазақстан Җумһурийити Президенти йенидики «Қоғамдық келісім» дөләт-коммунал мәһкимисиниң медиация бойичә методикилиқ кабинетиниң рәһбири Нурсауле Алтекова бу чарә-тәдбирниң мәхситини тонуштурғандин кейин сөзни Абилфас Хамедовқа бәрди. Бийил биз җәмийитимиз үчүн муһим сәнә – Миннәтдарлиқ күнини үчинчи жил нишанлаватимиз, – деди ҚХА Рәисиниң орунбасари. – Һәммимизгә мәлум, бу күнни атап өтүш тәшәббусини Президент көтәрди һәм уни 1-мартқа бәлгүлиди. Бу тәсадипи әмәс. Чүнки 1995-жили 1-март күни көпмилләтлик елимиздики хәлиқләр достлуғи билән разимәнликни мустәһкәмләп келиватқан надир институт – Қазақстан хәлқи Ассамблеяси тәшкил қилинған. Шуңлашқа Миннәтдарлиқ күнини нишанлаш Ассамблея паалийити билән чәмбәрчас бағлиқ. Бу күни биз бир-биримизгә миннәтдарлиғимизни изһар қилип, хошаллиғимиз билән бөлүшимиз. Мәнму, пурсәттин пайдилинип, бүгүн мошу йәргә жиғилғанларға миннәтдарлиғимни изһар қилимән. Шуниңдин кейин сөз алған җәмийәт әрбаби Рамазан Тилеухан, «Ахыска» түрк этномәдәнийәт мәркизи рәисиниң орунбасари Шахислам Асиев вә башқилар Миннәтдарлиқ күниниң әһмийитини тәкитләп, жиғилғанларни қизғин тәбриклиди. ...Йәнә бир қоли билән аләмни тәвритиду «Ана» дегән сөз қисқа болғини билән мәзмуни интайин чоңқур. «Ана бир қоли билән бөшүкни тәврәтсә, йәнә бир қоли билән аләмни тәвритиду» дегән ибарә бекар ейтилмиған. Тоққуз ай қосақ көтирип, бу дунияға елип кәлгән, бағриға бесип, ақ сүт бәргән, түн уйқисини төрткә бөлгән җан анамниң алдида бир өмүр миннәтдармән. Биз үчүн сәрсанә болуп, утуқлиримизға чин дили билән хошал болидиған у – Ана! Әгәр, пәрзәндиниң көзидин яш ақса, жүриги қан жиғлайдиған ғәмхорчимизму – Ана! Шуңлашқа биз үчүн қилған яхшилиқлири үчүн Мәккигә һапаш қилип апарсақму, меһриванимиз алдидики қәрзимизни өтәлмәймиз. Мән анини қуяшқа қияс қилимән. Сәвәви, күн нури пүткүл аләмгә йоруқлуқ һәм иллиқлиқ әта қилғинидәк, ана чәксиз меһир-муһәббити билән һаятимизға бәхит нурини чачиду. Мән анини булақ сүйигә қияс қилимән. Чүнки ана қәлби булақ сүйидәк таза һәм сүзүк. Мән анини мевилик бағниң бағвинигә қияс қилимән. Биз һәммимиз униң пәрвиш қилған мевилири. Хәлиқ арисида мундақ бир ривайәт бар екән. Бир киши анисидин: «Сиз қайси пәрзәндиңизни яхши көрисиз?» дәп сорапту. Шунда, ана: «Ағриған баламни сақийип кәткичә, өйдин чиқип кәткән пәрзәндимни қайтип кәлгичә, кичик пәрзәндимни әр йәткичә, жигәрлиримни жүригим тохтиғичә яхши көрүп өтимән», дәп җавап берипту. Мана шундақ бизни җенидин артуқ яхши көридиған анилиримиз аман болсун! Миннәтдарлиқ күни анилиримизға рәхмәт ейтишни унтумайли, қериндашлар! Саҗидәм ВАҖИТОВА.Дардамту йезиси, Уйғур наһийәси. Қазақ хәлқи мәңгүлүк болса, бизму мәңгүлүк болумиз Биз үч жилдин буян 1-мартни Миннәтдарлиқ күни сүпитидә атап өтүватимиз. Чүшәнгәнгә бу наһайити чоң мәйрәм. «Улуқ» десәмму хаталашмаймән. Чүнки у күни қазақстанлиқлар бир-бириниң қолини елип тәбрикләйду. Ата-анисиға, қериндашлириға, дост-бурадәрлиригә, холум-хошнилириға миннәтдарлиғини изһар қилиду. Мән, пурсәттин пайдилинип, қазақ елигә, қазақ йеригә, Дана рәһбиримиз Нурсултан Назарбаевқа өзәмниң миннәтдарлиғимни изһар қилмақчимән. – «Қазақстан» намлиқ умумий өйүмиздә йүздин ошуқ милләт вәкили истиқамәт қилиду. Биз, худди бир аилиниң балилиридәк, иҗил-инақ яшаватимиз. Президент өз вақтида елан қилған «Мәңгілік ел» стратегиясини оқуп, қазақ хәлқи мәңгүлүк болса, биз, уйғурларму, мәңгүлүк болумиз, дегән пикиргә кәлдим. Униңға мисаллар наһайити көп. Қазақ йеридә биз, уйғурларға, барлиқ милләтләргә охшаш, мүмкинчиликләр яритилғанлиғини мәмнунийәт билән тилға алимән. Бизгиму тарихимизни, урпи-адәтлиримизни, әң асасий нәрсә – тилимизни сақлап қелишқа толуқ имканийәт бар. Биздә академиялик Уйғур театри моҗут. Җумһурийәтлик җәмийәтлик-сәясий «Уйғур авази» гезити бар. Уйғуршунаслиқ мәркизи паалийәт елип бериватиду. Қаракөзлиримиз ана тилимизда билим еливатиду. Бүгүнки мәйрәмни пайдилинип шуни ейтқум келидуки, өзәм рәһбәрлик қиливатқан «Қазақстан уйғурлириниң җумһурийәтлик этномәдәнийәт мәркизи» җәмийәтлик бирләшмисиниң қолға кәлтүргән утуқлири хелә нурғун. Уларниң һәммисини тәптишләп йезип чиқишниң һаҗити йоқ дәп ойлаймән. Бизниң хәйрихаһлиқ паалийитимизму һәртәрәплимә кәң. Чүнки йеқиниға ярдәм қилиш уйғурниң қениға сиңгән адәтқу! Әву бир жили Қызылағаш йезисини су елип кәткәндә жумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи дәсләпкиләрдин болуп ярдәмгә барди. Қарағанда шәһиридә, Қарағайлы йезисида тәбиий апәт йүз бәргәндиму биз қарап турмидуқ. Булту Туздыбаставда бир қериндишимизниң өйигә от кәтти. Жигитбашлири вә ханим-қизларниң күч чиқириши билән униңға маддий жәһәттин ярдәм көрсәттуқ. Йеқинда мәзкүр аилиниң «Уйғур авазида» елан қилинған миннәтдарлиқ хетини оқуп хошал болдум. Биз ҖУЭМниң бүгүнки паалийити билән пәхирлинишкә һәқлиқмиз. Чүнки һазирқи аләмшумуллаштуруш долқунида чөкүп кәтмәй, әксичә, ғуличимизни техиму кәң йейип, келәчәккә дадил интилишимиз үчүн һаҗәт болған мүмкинчиликләрни толуқ яритип бериватқан Президентимиз Н.Ә. Назарбаевқа, мошу Дана рәһбиримиз Рәиси болған Қазақстан хәлқи Ассамблеясигә бир өмүр миннәтдар екәнлигимизни унтумаслиғимиз керәк. Шаһимәрдан НУРУМОВ, Қазақстан Җумһурийити Парламенти Мәҗлисиниң депутати, Қазақстан хәлқи Ассамблеяси Кеңишиниң әзаси, җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң рәиси. Кичикдеханлиқ кичик пейил инсан Һәр қетим туғулған жутум – Уйғур наһийәсиниң Кичик Дехан йезисиға барғинимда алди билән жутдашлиримизниң һал-әһвалини билишкә тиришимән. Буни мән Алмутидики кичикдеханлиқларға үлгә болуп жүргән Зәйиндин Абдурахмановтин үгәндим. У Алмута шәһиридә истиқамәт қиливатсиму, хияли туғулған жутида... Әву бир жили жутумиздики қәбирстанлиқниң әтрапини қоршаш һаҗәт болди. Жутдашлардин биринчиләрдин болуп Зәйиндин ака ярдәмгә кәлди. Той-төкүн, нәзир-чирақларни өйдә өткүзүш «модидин» қелип, йеза хәлқи шәһәрликләр охшаш кафеларни арман қилидиған болди. Зәйиндин ака йезиға атисиниң намида «Қәмирдин» кафесини селип, бу мәсилиниму һәл қилип бәрди. Қәмирдин ака рәмити алтә оғул, икки қизни әйнә шундақ меһир-сахавәтлик инсанлардин қилип тәрбийилиди. «Тапқан-тәргиниңларниң мәлум қисмини муһтаҗларға хәшләңлар» дегән екән ата. Зәйиндин ака әйнә шу ата вәсийитигә садиқ болуп яшаватиду. У һәр жили йезидики муһтаҗ аилиләргә керәклик нәрсиләрни йәткүзүп бериду, житим-йесирларниң бешини сийпайду. Өткәндә йезамға берип, мундақ бир вақиәниң гувачиси болдум. Бир өйгә кирсәм, мәктәп йешидики балиси дадисидин: «Зәйиндин чоң дадамниң гезити кәлдиму?» дәп сорап қалди. Мән «Зәйиндин ака жутдашлири үчүн әнди гезит чиқириветиптудә» дәп ойлидим. Кейин уқушсам, у бала «Уйғур авазини» сораветипту. Ейтишларға қариғанда, Зәйиндин ака һәр жили бәзи турмуш шараити төвән жутдашлириға «Уйғур авазиға» муштири болушқа ярдәмлишидекән. Буни аңлап, техиму хошал болдум. Әйнә шундақ сахавәтлик инсанлар билән биз һәқлиқ түрдә пәхирлинишимиз керәк. Бир байқиғиним, Зәйиндин ака «Мән ундақ қилдим яки мундақ қилдим» дегән адәм әмәс. Кичик Деханниң әйнә шундақ кичик пейил инсаниға жутдашлар намидин миннәтдарлиғимни изһар қилмақчимән. Шатлиқ ХУДАЙҚУЛОВ, «Шатлиқ» шәхсий театриниң мудири. Бу күнләргә йәткәнләр бар... Хәлиқ алдида һөрмәт-еһтирамға егә болуш көрүнгәнниң қолидин келивәрмәйду. Хәлиқниң һөрмити байлиқ яки мәнсәп арқилиқ әмәс, хәлқиңгә болған муһәббәт, меһнәт, садиқлиқ арқилиқ келиду. Бу һөрмәткә лайиқ болуш демәклик, һәрқандақ атақ, ордень-медальларға муйәссәр болуштинму бебаһа. Шуңа көпни көргән ата-бовилиримиз «Хәлиқниң пәрзәнди бол!» дәп бекар ейтмиса керәк. Шуни ишәшлик ейталаймәнки, Уйғур наһисийәдә ата-атам Абдукерим билән Гүлинур Сәйдуллаевларни тонумайдиғанлар камдин-кам. Атимиз наһийәниң баш жигитбеши сүпитидә җәмийәтлик ишларниң бешида, кечә-күндүз хәлиқниң ғемида жүргән инсан. Анимиз болса, өз кәспигә җан-дили билән иштияқ бағлиған мутәхәссис, меһриван ана, вападар яр. У 2017-жилға қәдәр наһийәлик дохтурханида һесапчи болуп ишләп, һөрмәтлик дәм елишқа чиқти. Ата-анимиз 1980-жили ой-очақлиқ болған екән. Улар төрт қиз, бир оғул тәрбийиләп қатарға қошти. Һәммимиз алий билимлик. Мән, сиңлим Замира вә иним Арманҗан үчимиз Қ.Сәтпаев намидики Қазақ миллий техникилиқ университетида тәһсил көрдуқ. Йәнә бир қериндишим Зарина Қазақ миллий аграрлиқ университетиниң түлиги. Замира билән Арманҗан ишләп жүрүп, иккинчи дипломини қолиға алди. Замира Қизилорда шәһиридә инженер-маркшейдер болуп ишләйду. Арманҗан Астанада «Қазақстан темір жолы» акционерлиқ җәмийитидә хизмәт қилиду. Кәнҗимиз Самира – медицина йолини таллап, һазир наһийәлик мәркизий дохтурханида һәмширә. Биз мошундақ утуқларға ата-анимизниң әҗри түпәйли йәттуқ. Қәдирданлиримизниң биз үчүн қилған әмгиги бебаһа. Бу күнләргә йәткәнләр бар, йәтмигәнләрму бар. Биз меһриванлиримиз алдида бир өмүр қәриздар. Улар бизниң һаяттин өз йолумизни тепишимизда көп әмгәк қилди, тәр төкти. Шуңлашқа бизниң уларға ейтар миннәтдарлиғимизниң чеки йоқ. Пәрзәнтләр намидин Сабина СӘЙДУЛЛАЕВА,«KAZATOMPROM» компаниясиниң хадими. Уйғур наһийәси. «Уйғур қизиға» ашиқ қазақ достум Мән Панфилов наһийәсидики әң қедимий жутларниң бири – Төвәнки Пәнҗим йезисида яшаймән. Бу жутта асасән икки милләтниң вәкиллири, йәни қазақлар билән уйғурлар туриду. Уйғур қазақниң, қазақ уйғурниң тилида әркин сөзләп, қериндашлардәк яшап келиватимиз. Мән оқуғучи пәйтлиримдин башлапла гезит-журналларни оқушқа адәтләнгән. Аилимиз көпбалилиқ болғачқа, гезитларни «мән биринчи», «сән иккинчи» дәп талишип жүрүп оқаттуқ. Һазирму шундақ. Наһийәлик, вилайәтлик гезитлар билән биллә җумһурийәтлик «Уйғур авази» гезитиниму тақәтсизлик билән күтимән. Көптин бери дост һәққидә мақалә йезишни ойлап жүрәттим. Бүгүн, пурсәттин пайдилинип, 1-март – Миннәтдарлиқ күнидә әң йеқин достумға болған миннәтдарлиғимни изһар қилмақчимән. Достумниң исми – Ғабит. Мән униң билән студент пәйтидә тонушқан едим. У Талдиқорған шәһиридики педагогикилиқ институтиниң студенти екән. Улар бизниң жуттики колхозда ишлигили кәпту. Иккимизни тонуштурған шу пединститутниң қизлири. Студентлар иштин кейин бош вақитлирида һәрхил кәчләрни уюштуратти. Мана шундақ уссул кәчлиригә бизниң йезиниң жигитлириму қатнишип қалаттуқ. Шундақ күнләрниң биридә Айгүл исимлиқ қиз: «Сән бизниң Ғабитқа бәкму охшайсәнкән. Чирай-шәклиңлар, меңиш-турушиңлар бир-бириңларникидин задила қелишмайду», дәп унумиғинимға қоймай униң йениға апарди. Көрүшкинимиздә, һәқиқәтәнму бәзибир охшашлиғимиз бар болуп чиқти. Иккимиз тонушуп, бираз вақитниң ичидила ичәкишип кәттуқ. Уни қутлуқ босуғимизға тәклип қилип, рәмити апамниң дәстихинидин дәм-туз тартти. Кейинирәк биз бир-биримизни көрмисәк, жүрәлмәйдиған кона достлардәк издишидиған болдуқ. Бүгүнки күндә Ғабит Турсунбайни тонумайдиғанлар йоқ десәмму болиду. У Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң Алмута вилайәтлик кативатиниң рәһбири. У пат-пат бизниң наһийәгә иш сәпәр билән қәдәм тәшрип қилиду. Һәр кәлгинидә, мени издәп, уйғурниң әткәнчейи билән мейизлик ненидин еғиз тегип кетиду. У, вақтиниң қислиғиға қаримай, һалимдин хәвәр алиду. Иккимиз хошаллиқниму, қайғуниму биллә бөлүшүшкә адәтләнгән достлардин. У бизниң уйғур қизлириға беғишлап, «Уйғур қизи» шеириға аһаңму язди. Барғанла йеридә уйғурниң гепи чиқип қалса, мошу нахшини орунлап, өзиниң сәмимий достлуғини изһар қилиду. Һәқиқий достлуқниң күйчиси Ғабитни мәнму қәдир тутимән. Мениң достумға болған миннәтдарлиғим чәксиз. Пәрһат СОПИЕВ.Панфилов наһийәси. Кәспим — келәчигим Мәлумки, әл-Фараби намидики Қазақ миллий университети елимиздики йетәкчи алий оқуш орни болуп һесаплиниду. Мәзкүр билим дәргаһи билим бериш вә илмий тәтқиқатлар саһасида бай тәҗрибигә, қелиплашқан әнъәниләргә, шәкиллиниш тарихиға егә. Университет алий дәриҗилик, чоңқур билимлик мутәхәссисләрни тәйярлайду. Нәқ мошу йәрдә билим алғанларниң нурғуни – һазир елимизниң тәрәққиятиға чоң төһпә қошуп келиватқан шәхсләр. Һазир мән ҚазМУниң философия вә политология факультетиниң Диншунаслиқ вә мәдәнийәтшунаслиқ факультетида оқуватимән. Бу факультетниң ечилғиниға он жилдин ашти. Мошу вақит ичидә җәмийитимиз үчүн муһим болған мутәхәссисләрни тәйярлашта әң илғар технологияләрни, тәрбийәвий әһмийити зор услублар қоллинилиду. Өзәм «диншунаслиқ» мутәхәссислигини таллидим. Тәкитләш лазимки, бу мутәхәссисликни егиләш үчүн тарихни, мәдәнийәтни, сәнъәтни, археологияни билиш лазим. Чүнки дин – етиқатлар билән инсанийәтниң мәнивий байлиғи. Дин дайим һәрқандақ җәмийәтниң һаятида муһим роль ойниған. Диншунаслиқ мутәхәссиси дуниядики барлиқ динларни илмий, иҗтимаий, тарих җәһәттин чоңқур үгиниду. Һәммимизгә мәлум, һазир җәмийәттә һәрқандақ сахта диний еқимлар пәйда болуп, инсанийәт тәрәққиятиға ховуп туғдуруватиду. Шуңлашқа дөләт әйнә шундақ сәлбий көрүнүшләр билән күришиш үчүн билимлик мутәхәссисләрни тәйярлашқа алаһидә көңүл бөлүватиду. Демәк, диншунас мутәхәссисләргә болған еһтияҗ техиму өсиду. Әлвәттә, өзәмниң билимгә болған иштияқимни ойғатқан, заманға лайиқ билим бәргән мениң мәктәптики устазлирим. Шундақла университетта билим бериватқан тәләпчан устазлиримниму алаһидә тилға алмақчимән. Пурсәттин пайдилинип, барлиқ устазлиримға миннәтдарлиғимни изһар қилмақчимән. Фарух ҒӘНИЕВ, ҚазМУниң IV курс студенти.