• Һекайә
• 30 Мамыр, 2019

Рәмчи

Дилдәр Жанысбайқизи Мамырбаева, 1957-жили Уйғур наһийәсиниң Подгорное (һазирқи Қирғизсай) йезисида туғулған. Мәзкүр жуттики оттура мәктәпни пүтирип, ҚазДУниң журналистика факультетида тәһсил көргән. Әмгәк паалийитини 1979-жили Җамбул вилайитигә қарашлиқ Красногор наһийәлик гезитида бөлүм башлиғи хизмитидин башлиған. Андин җумһурийәтлик «Қазақстан мектебі» журналида, Қазақстан Җумһурийитиниң Йеза егилиги министрлигиниң «Ауыл» гезитида бөлүм башлиғи, муһәррирниң орунбасари, баш муһәррир, җумһурийәтлик психологиялик «Ұлағат» журналиниң баш муһәррири, «Жаңа ғасыр» журналиниң бөлүм башлиғи, Қазақстан Язғучилар иттипақиниң «Жұлдыз» журналида бөлүм муһәррири болди. Бүгүнки күндә «Өзін-өзі тану. Самопознание» журналиниң баш муһәррири. Қазақстан Журналистлар вә Қазақстан Язғучилар иттипақлириниң әзаси. «Өмірдің ағы мен қарасы», «Өрнекті өрім», «Қош бол, балалық», «Махаббаттың ақ жауыны», «Жетім құлын» қатарлиқ проза жанрдики топламларниң муәллипи. Шундақла бирнәччә һекайилири рус тилиға тәрҗимә қилинип, «Чистый родник» журналида нәшир қилинған. Дилдәр МАМЫРБАЕВА (Һекайә) Қәлбини угилавелип, зедиләшкә башлиған гуман Қатирани сараң қилип қояй деди. Җенини азапқа салған бу дәрткә йә дава, йә силкип ташливәткидәк дәрман болсичу, кашки. “Тевип, рәмчи, бахши” десә имани қириқ гәз учидиған. Шу қетим қандақларчә бу аялға дуч келип қеливедекинтаң. Өзи жуқумлуқ, сөзи салмақлиқ еди касапәтниң. Адил, ақ көңүл, көрүнгәнгила ишиниверидиған адәм екәнсиз, – деди у қумлақлирини йейиветип. Яхши сөзгә ким еримисун, Қатираниң көңли яйрап қалди. Алтә... яқ бири йоқ, бәш балиңиз бар. Бири қайтиш бопту. Қатира кәйнигә учуп кәткини тасла қалди. Һал-оқитиңиз әл қатари. Мүҗәзиңиз еғир. Ала қуюндәк тез өзгиридекән. Һалал меһнәт билән күн көрүп жүрисиз. Бирақ бирәвләргә оңайла ишинип, пикриңизни тез өзгәртисиз. Йениңизда дайим ақ периштә айлинип жүриду. Буни униң өзиму иқрар қиливатиду. Кәнҗә оғлуңиз 4-5 айдин кейин, бәшкә толидекән. Қатирада әс қалмиди. «Товва!» Буни туққан анисидинму яхши билгиниму? Дәватқининиң һәммиси раст, һәқ гәп. «Бу мени алдин-ала тәптишләп, һәммини уқивалғанду» дәп гуман қилишқиму орун йоқ. Илгири-кейин учришиватқини мошу. “Ағзимдин чиқип кәттиму?” дәй десә, техи лам дәп еғиз ачқини йоқ. Қатира рәмчигә үзүл-кесил ишинишкә башлиған еди. Баламниң келәчиги қандақ боларкин? Шуниңға бир қумлақ селип берәмсиз? – дәп илтимас қилди Қатира. Авази йелинғандәк чиқти. Рәмчи аял үзигә лап етип қариди. Худди, тәғдир Худаниң қолида екәнлигини билип туруп, “рәмчидә немәң барди?! дәп кайиғандәк. Уғу шундаққу. Һәй, мошу қазақниң хотунлирини задила чүшәнмәймән. Йеши йетип қалғини биләнму кари йоқ, – ғудуңшиди аял. Қатира униң немә демәкчи екәнлигини бирдин чүшәнди. Адәттә кәлсә-кәлмәс аччиғи кәлмәйдиған, бу қетим өзини туталмиди. Һаят дегән һөкүмәтмеди, һәммини план билән ишләйдиған! – деди аччиғида. Аял ташлирини чачти. Қайта жиғивелип, йәнә чачти. Алақзадә болушқа башлиди. Чүшмәйватиду, ташлар сөзлимәйватиду, – дәп гунакар адәмдәк мәңдәп-тенәпла қалди. Чүшмигини немиси, – Қатира қорқушқа башлиди. Бәш яшниң нериси қараңғу. Чүшәнсәм буйримисун?! Немишкә? Билмәймән? Шу күни бир яхши, бир яман хәвәр аңлайсиз, – рәмчи ташлирини тез жиғиштурдидә, бәргән ахчиниму алмай кетип қалди. Вайим билән муң-қайғуни қучақлап Қатира қалди. Йә өлүк, йә тирик әмәс. Путлири сөрилип, зорға аран қәдәм ташлайду. Өз өйигә кириштинму әйминип туриду. Есәңгирәп һойлиға қулақ салди. Тинич. Аста өйгә кирди. Чирайи татирип, өңи өчүп кәтсә керәк, уни көргән қизлири чөчүп кетишти. Бир топ қизниң арисида чоқчийип оғли туриду. Баятин бир-бири билән елишип ойниған охшайду. Үз-көзлири қизирип, чачлири һүрпийип кетипту. Бәкму хошал, көңүллүк. Җеним қозам, – дәп оғлини бағриға басти. Уму бойниға йепишип: “Әнди һечнәгә кәтмигинә”, дәп Қатираниң үзигә тоймай сөйәтти. Җеним, җеним, – дәтти ана ағзиға башқа сөз чүшмәй. Андин өзини туталмай жиғиға тәгди. Йә, көз-йеши тохтисичу... Немә көрүнди. Йәнә ахча оғрилаттиңму, немә? – йолдиши униң һә десила ахча жүтиридиғанлиғидин тойған еди. Буниңдин ахча жүтәргиним әвзәл еди! – дәтти у әндикип аран тили сөзгә кәлгән һалда. У чағда немә болди? Һечнәрсә! Андақта бевақ жиғлап, пәйлиңму бузма! Йолдиши «қаттиғирақ ейттимғу» дегини билән, үни сәл дирилдәвирәк чиқти. Уму бир бәхитсизликниң шәписини сезиватқандәк еди. Қатира артуқ чидалмиди. Рәмчи аялниң сөзини йолдишиға түгәл ейтип бәрди. Һәммисила гоя дохтурниң ахирқи сөзини аңлиғандәк җим қетип қелишти. Пәқәт гөдәкла дуниядин беғәм. Шу күндин башлапла Қатира арамини йоқатти. Күнләрни, айларни санайду. Улар шилдирлап аққан судәк бир хил, тинич өткини билән Қатирани ич-ичидин йәп кетиватқандәк еди. «Товва, немигә күн санап жүримән?», дәп нагила болидудә, йәнила рәмчиниң сөзини есиға елип, ғалилдап титирәп, қушқачтәк җени һазирла учуп көздин ғайип болғандәк һалға чүшиду. Бәзидә: «Һәй, мошу мән Алланиң нәпритигә учрап қалдиммекин?», – дәп пуған чекиду. Мошу төрт-бәш айниң ичидә рәмчи, палчи, бахши, молла, тевип дәмсән – һәммиси тоғрилиқ бар учур-әхбаратларни издәп тепип, зеһин қоюп оқуди. Каллисини миң ой чөгиләп, хираман болуп қалғачқа, оқуғанлириниң бирини чүшәнсә, бири зади бешиға қонар әмәс. Оғли болса, күндин-күнгә татлиқ қилиқлири, әркилиги билән анилиқ меһрини техиму ашуруп өсүп кәлмәктә. Қатираниң қейининиси Ержандиму кейинки күнлири тевиплиқ хислити дарип, әлни бир убданла давалайдиған болған. Ахири, көңлиниң арами болмиғандин кейин, пайпаслап шуниң алдиға жүгәрди. Укам, ейтқина, сән мошу хәқни қандақ давалап жүрисән? – дәп сориди. Йәңгә растимни ейтайму, – дәп күлди у. Бирақ акамға чиш ярғучи болмаң. Тағдин иланни тирик тутуп келимән. Авайлап униң тилини жулувалимән. Андин алиқинимға валидолни билинәр-билинмәс йеқип, иланға йеқинлатсам болди – у җанивар бешини тик көтирип, мениң һәрикитимни қайтилайду. Илла-билла, немишкә ундақ қилидиғанлиғини өзәмму билмәймән. Кәлгән бемарни оңдисиға ятқузуп қоюп, иланниң «уссулини» көрситимән. У байқушлар аң-таң болуп «мениң күчүмгә» ишинишкә башлиғанда тоңлатқудики соғ суға чилап қойған инчигирәк ағамчини елип, бәдинидә жуқури-төвән сойлитимән. Мана, шу бари. Әсәблиригә тәсир қиламду, билмәймән, әйтәвир, өзлирини йеник сезип, рәхмитини ейтишиду. Һә, әнди “палчи, рәмчи” дегәнлириңиз һәр сөзини адәмниң хуй-пәйли, заман-вәзийәткә қарап тәхминлисә керәк. Униң өз кәспигә берилип, ишинип кәткини шунчә, “бирсигә егиз-пәс сөзләп рәнҗитиветәрмәнму?” дәп хүдүксиниш тамамән йоқ. Қейининисиниң гепи Қатираниң үмүт учқунини пүвдисиму, бәрибир рәмчиниң авази қулиғиниң түвидә ғуңулдапла туратти. Әнди ай-күнләр өтүватамду, йә орнида турамду, униң билән һеч кариму болмиди. Ухлаватқан пәрзәндини бағриға мәккәм басиду. Түн йеримда охинивелип, бешида чоқчийип олтирип, үзигә тоймай қарайду. Пушулдап татлиқ ухлаватқинини көрүп, көңли имин тапқандәк болиду. Қуш уйқисидин диңңидә чөчүп охинидудә, йәнә балисиға қарайду. Бала дегән адәмниң томурини оңайла тутувалидиғу. Өзигә болған чәксиз ғәмхорлуқ вә әркилитишләрдин техиму әңгиз болувалди. Һә, десила «өзәмниң раст» дәп өйни бешиға кийиду. Әтә туғулған күни дегәндә, түнни аран таңға улиди. Балиниң учтумтут һарарити көтирилип, анисини хелила һәләйкүмгә салди. Дохтур чақиртти. Һеч гәп әмәс, боғузиға соғ өтүп қапту, – дәп дохтур қәғәзғә дориларниң тизимини йезиватиду. Қатирада җан қалмиған. Өлүк билән тирикниң арисида. Ангинидин адәм өләмду? – үни бир түрлүк ғәлити чиқти. Чирайида қан йоқ. Дохтур лап етип аялға қариди. Шуан телефон әнсиз җириңлап кәтти. Ногийини қизи алди. Ери бир оюндин мол ахча утувапту. Шуни ейтқили қоңғурақ қипту. Жүриги җиғла қилип, җан-имани чиқти. Керәк әмәс! Ундақ хуш хәвәрниң һаҗити йоқ, – дәп үнлүк вақириди. Көзлири алийип, әс-һошини йоқитишқа башлиди. Дохтур тиничландуридиған укол салғандин кейинла, өзигә кәлди. Көңли беарам аниниң оғлиниң туғулған күнини нишанлаш есигиму кирип чиқмиған. Бирақ кәчкә йеқин бир топ җорилири әр-аял болушуп, бесипла келишти. Вай, Алла, мону хотунниң дуниядин беғәм чалвақап олтарғинини қараңлар! – аяллар бирдин чурулдашти. Өзиму ғәлитилиғу, – дәп һәйран қелишти әрлири. Өй ичидә дүрридә күлкә көтирилди. Қатира алман-талман дәстихан йейишқа киришти. Ләззәт йеңини түриветип, униңға һәплишип жүриду. Өзи көңүллүк, көзлири сирлиқ ойнап, үзидә тәбәссүм җилвә қилатти. Қатира униңға соал нәзәридә бақти. Өткәндә бир рәмчи: «Дәл мошу күни бәхтиңни таписән» девиди. Шуңа бир түрлүк болуватимән», – Ләззәтниң ағзи-ағзиға тәгмәтти. Қайси рәмчи? – сориди Қатира. Ақсайдикичу. Уни пүтүн Алмута билиду. Ғәлитила аял. Күнигә бирла саат қумлақ ачиду. Униңдин кейин алтун бәрсәңму тирәҗәп турувалиду. Амма ейтқини дәл келиду, – Ләззәт башқиларға сөз берәр әмәс. Өйгә жиғилғанларниң арисида уни билмәйдиған аял йоқ охшайду. Һәммиси тәрәп-тәрәптин рәмчини һәшләргә көтирип махтап, бир-биригә сөз бәрмәтти. Өз дәвридә Балтиқ бойидики әлләрниң биридә билим алған күчлүк психолог екән. Абройлуқ бир мәһкимидә хизмәт қилған дейишиду. Униң астротәхминлири дәл келип, талай апәтләрниң алдини алған көрүниду. Хәқниң гепигә қариғанда, бирдә уни башлиғи чақиривелип, рәқивини индәккә кәлтүрүп беришни өтүнгән екән. Узә: «Өзиңиз йеқинда хизмәттин кетисиз. Буниң сизгә һаҗити йоқ» дәп үзүпла ейтипту. Шуниңдин кейин башлиғи һәқиқәтәнму иштин һайдилипту, – дәп Ләззәт өзиниң униң билән йеқинчилиғи барлиғини ипадиләшкә тиришатти. Бәзи гәплири бир қисимла, әқлиңгә сиғмайду. «Адәмниң генлиқ кодини тепиш арқилиқ һәрқандақ ағриқни давалашқа болиду. Һәтта адәм инженерияси саһаси тәрәққий етип, йеңи иқлим инсанлар топини дунияға әкелиду», дегән йоқилаң гәпләрни қилиду. Йенида узақ олтириштин қорқисән. Һәй, гәп қилмисаң, аял киши дегән ағзиға кәлгәнни билҗирлавериду, – деди әрләрдин бирси. Қатира болса гәпара, һә десила, балилар ойнаватқан бөлмигә жүгрәйду. Паңшиң ойнаватқан оғлиниң ағзиға үзүм тиқип, қолиға ширнә ботулкилирини тутқузиду. Йенип, йенип сөйиду. Мошу хотунға немә көрүнгән, балисини йеңи көрүватқандәк? – дәп котулдайду аяллар тәрәп. Ахшам ағрип қеливеди, шуңа әнсирәватимән, – дәйду Қатира салқинла. Чоңлириниң ағриғиниға қаримай, той-төкүндин қалматтиң. Байқуш қериватқан охшайсән, – дәйду йәнә бири. Бәхтиңни таписән, йолуң болиду, бирақ кейинки күнлириңгә қумлақ чүшмәйватиду девиди, шуни задила чүшәнмидим, – Ләззәт кона хаманни йәнә сорушқа башлиди. Қатира тағдин тириш тараш чүшкәндәкла ишикни ечип кирип кәлгән меһманни көрүп һәйран қалди. Оғлиниң туғулған күнигә илгири һечқачан вақит тапалмайдиған синипдиши кәлгән еди. Атақлиқ спортчи. Рус қизиға өйләнгән. Бирақ айиғи ярашмай, уруш-җедәлдин баш көтәрмәтти. Өткәндә узунқулақтин аҗрашқини һәққидә аңливеди. Раст охшайду. Соғисини көтирип ялғуз кәпту. Бурун бу өйдә болмиған жигитни Ләззәт бирдинла байқиди. Қәлбидә бир сезим учқундап, қойған-тутқинини билмәй қалди. У жигитму мәстанә, мәсхуш һал чекәр еди. Меһманлар бир-биригә сирлиқ қарап қоюшиду. Қанчә сәздүрмәй десиму, ялғуз Қатираниң үзидин пәришанлиқ төкүлүп туриду. Учтумтут Ләззәтниң янфони җириңлап кәтти. Бәхитсиз учур болса керәк, түри бозирип, ағзи аран гәпкә кәлди: Биз йеңила париңини қилған рәмчи аял қайтиш бопту. Балиси ейтти. Қатира лассидә олтирип қалди. Көз йеши мончақтәк төкүләтти. Төрт-бәш айдин бери буруқтум болған көңли паяндаздәк йейилип чүшти. Меһманлар һечнәрсә чүшәнмәй аң-таң. Қатираниң көз алдиға: «Сизниң оғлуңиз 5 яшқа толған күндин башлап, қумлақ сөзлимәй қойди» дегән рәмчи аял кәлди. У шундақла «Чүшәнгән адәмгә қумлақ алдимайду вә алҗимайду» дәватқандәк еди. Қатира рәмчиниң қумлиғи немә үчүн «сөзлимигәнлигини» әндила чүшәнди. Қазақчидин тәрҗимә қилған Әхмәтҗан ИСРАПИЛОВ.