• Асасий мақалилар
• 20 Мамыр, 2020

Евразиялик интеграцияниң стратегияси вә әмәлияти

Дөләт рәһбири Қасым-Жомарт Тоқаев видеоконференция түридә өткән Алий Евразия ихтисадий кеңишиниң новәттики мәҗлисигә қатнашти. Онлайн-саммитқа Қазақстан Президенти билән бирқатарда Әрмәнстан Премьер-министри Никол Пашинян, Беларусь, Қирғизстан, Россия президентлири — Александр Лукашенко, Сооронбай Жээнбеков, Владимир Путин, ЕАИИдики байқиғучи-дөләт рәһбири сүпитидә Молдова Президенти Игорь Додон вә Евразия Ихтисадий комиссияси коллегиясиниң рәиси Михаил Мясникович қатнашти. 2025-жилғичә бәлгүләнгән евразиялик ихтисадий интеграцияниң стратегиялик тәрәққият мәсилилирини муһакимә қилиш мәҗлис күн тәртивидики асасий мәсилә болди. Лидерлар шундақла Евразия ихтисадий иттипақи даирисидики һәмкарлиқниң муһим йөнилишлирини вә Кубаға ЕАИИда байқиғучи мәртивисини бериш тәкливини қариди. Қазақстан Президенти өз сөзидә “2025-жилғичә бәлгүләнгән евразиялик ихтисадий интеграцияниң стратегиялик тәрәққият йөнилишлири тоғрилиқ” һөҗҗәт лайиһисигә алаһидә диққәт бөлди. Қасым-Жомарт Тоқаев стратегияни қобул қилиш идеясини қоллап-қувәтләп, униң айрим қаидилириниң қошумчә ишләшни тәләп қиливатқанлиғини тәкитлиди. Интеграцияниң алдимиздики жилларға мунасивәтлик асасий йөнилишләрни селиватқан мәзкүр һөҗҗәтниң алаһидә муһим әһмийәткә егә екәнлигини һесапқа алған һалда, уни қошумчә муһакимә қилиш вә бәтму-бәт учрашқанда қобул қилиш мәхсәткә мувапиқ, дәп ойлаймән. Әтиму яки кәчтиму биз бир-биримиз билән учришимиз, — дәп мураҗиәт қилди Дөләт рәһбири кәсипдашлириға. Қазақстан Җумһурийитиниң Президенти һөҗҗәт лайиһисигә бирқатар изаһларни бәрди. Қасым-Жомарт Тоқаев биринчи новәттә товарларниң тосалғусиз вә чәкләшләрсиз өтүшини тәминләшниң, тәрәпләр келишкән секторларда бирпүтүн хизмәт базирини басқучлуқ вуҗутқа кәлтүрүшниң, умумий энергетика вә малийә базарлириға тәйярлинишниң муһимлиғини тәкитлиди. Башқичә ейтқанда, евразиялик интеграцияниң илгирилиши үчүн мустәһкәм һул селишни тамамлаш лазим. Дөләт рәһбири ЕАИИ әллири оттурисидики иккитәрәплимә һәмкарлиқниң көпқирлиқ болуп, ихтисадий, иҗтимаий, гуманитарлиқ мунасивәтләрниң кәң даирисини өз ичигә еливатқанлиғини тәкитлиди. Президентниң пикричә, шуниң билән биллә бу мәсилиләрни Евразия ихтисадий комиссиясини җәлип қилип, бәштәрәплимә тәртиптә қараш уларниң әмәлгә ашурулушини қийинлаштуруши мүмкин. Саламәтликни сақлаш, билим вә илим-пән охшаш мәсилиләрни толуқ көләмдә Евразия ихтисадий комиссиясиниң һоқуқ даириси саһасиға киргүзүш униң ихтисадий йөнилишини җиддий өзгәртиши мүмкин, башқичә ейтқанда, 2015-жилқи ЕАИИни қуруш тоғрилиқ шәртнамә маһийитигә қарши келиду, — деди Қазақстан Президенти. Қасым-Жомарт Тоқаев интеграциялик ишниң миллий һоқуқ системисини һесапқа елип, миллий қанунларни уйғунлаштуруш вә бирләштүрүш мәсилилирини қараш вақтида йетәрлик болуши принципиға асаслиниш керәк. Президент униңдин ташқири Евразия ихтисадий комиссиясиниң вакалитини кәңәйтиш мәсилилиридә еһтият болушқа чақирди. Евразия ихтисадий иттипақиға әза дөләтләрниң хизмәт қилиш, өзара сода мәсилилири бойичә үчинчи мәмликәт билән иккитәрәплимә музакириләргә Комиссияниң қатнишиш һоқуқини бериш, әлвәттә, қошумчә үгинишни тәләп қилиду, — дәп билдүрди Қазақстан Президенти. Қасым-Жомарт Тоқаев Алий Евразия ихтисадий кеңишиниң мәҗлисидики өз сөзидә шундақла Евразия ихтисадий иттипақи даирисидики һәмкарлиқни муһим йөнилиш вә ихтисатни әслигә кәлтүрүшниң асасий элементи дәп атиди, шундақда Өзбәкстан Парламентиниң мошу мәмликәтниң ЕАИИға байқиғучи-дөләт сүпитидә кириш тоғрилиқ қарарини мақуллиди. Дөләт рәһбири шуниң билән бирқатарда өзара содини техиму күчәйтишкә, бизнесни қоллап-қувәтләшкә вә рәқәмләштүрүш һәм транспорт логистикиси саһалиридики өзара һәрикәтни тәрәққий әткүзүшкә қаритилған бирқатар тәклипләрни оттуриға қойди. Биринчидин, Қазақстан Президенти өзара сода көләмини сақлаш һәм көпәйтишкә толуқ ярдәм қилишниң, униң номенклатурисиниң диверсификациясини вә тәңпуңлуғини тәминләшниң муһим екәнлигини тәкитлиди. Шундақла пандемия вақтида пәйда болған барлиқ чәкләшләр билән тосалғулуқларни басқучлуқ еливетиш планини ишләп чиқишниң зөрүр екәнлигини атап көрсәтти. Бизниң саламәтликни сақлаш, санитария, ветеринария саһалиридики, башқа назарәт түрлиридики идарилиримиз боһран савақлирини һесапқа елиши вә бир тәрәптин гражданлиримизниң бехәтәрлигини, иккинчи тәрәптин товарларниң тосалғулуқсиз өтүшини тәминләйдиған нәтиҗидарлиқ өзара һәрикәт механизмлирини тәклип қилиши керәк. Һәм пандемиягә қарши күришиш мәсилисидә, һәм кейин чәкләшләрни еливәткәндә, транспорт қурулумлири, санитарлиқ хизмәтләр, чегара идарилири ишиниң системилиқ болуши муһим, дәп һесаплайду Дөләт рәһбири. Андин кейин Қасым-Жомарт Тоқаев ЕАИИниң дөләтләрара мәлуматлар вә электронлуқ һөҗҗәтләрни алмаштурушни, умумий әхбарат ресурслирини вуҗутқа кәлтүрүшни тәминләш үчүн молҗаланған интеграцияләнгән әхбарат системисини ишқа қошушни җиддий җанландурушниң зөрүр екәнлигигә диққәт ағдурди. Мәмликәтлиримиз дөләт органлири өзара һәрикитиниң муһим аспектлирини рәқәмләштүрүш бизнес җәриянлириниң аддийлаштурулушиға, өзара товар оборотиниң көпийишигә, бизнесқа болған мәмурий қисимниң төвәнлишигә ярдәм қилиду, — дәп тәкитлиди Президент. Дөләт рәһбири шундақла транспорт-логистикилиқ хизмәтләрни тәрәққий әткүзүшниң зөрүр екәнлигини атап көрсәтти. Биз бу ишниң даирисидә һазирниң өзидә миллий товар әвәтиш системисини вуҗутқа кәлтүрүшкә кириштуқ, у 2022-жилға қәдәр 24 дүң-тәхсим қилиш мәркизидин ибарәт болиду. Бу бәш миллион тонниға йеқин аграр мәһсулатини сақлаш, қайта ишләш вә тәхсим қилиш имканийитини бериду. Иттипақниң мәнпийәтдар мәмликәтлири билән умумий товар тәхсим қилиш тармиғини қуруш имканийитини қарап чиқишни тәклип қилимән, — деди Қасым-Жомарт Тоқаев. Һазир наһайити мурәккәп әһвалда туруватқан бизнесни қоллап-қувәтләш мавзуси Президент сөзидә муһим орунни егилиди. Дөләт рәһбириниң тәкитлишичә, боһран шараитида барлиқ дегидәк ресурслар ишни турақлаштурушқа һәм иш орунлирини сақлашқа қаритилди. Һазирниң өзидә биз боһрандин кейинки вақитқа тәйярлиқ көрүшимиз керәк. Қазақстан һөкүмити боһранға қарши планни ишләп чиқти. Башқа мәмликәтләрдиму шундақ иш жүргүзүлгәнлигигә ишинимән. Шуңлашқа ташқи синақларға инкас қилиш вә боһрандин кейин ихтисатни тәрәққий әткүзүш чарилирини муһакимә қилиш үчүн ЕАИИ мәмликәтлири малийә-ихтисадий түркүми министрликлири вә һөкүмәтлири рәһбәрлириниң мәйданини вуҗутқа кәлтүрүшни һәм уни актив пайдилинишни тәклип қилимән, — дәп тәкитлиди Қасым-Жомарт Тоқаев. Саммит йәкүни бойичә, Қазақстан Президентиниң тәкливигә бенаән, “2025-жилғичә евразиялик ихтисадий интеграцияни стратегиялик тәрәққий әткүзүш йөнилишлири тоғрилиқ” һөҗҗәт асасидин мақулланғини билән, қобул қилинмиди. Қатнашқучи мәмликәтләрниң һөкүмәтлиригә вә Евразия ихтисадий комиссиясигә һөҗҗәтни қошумчә ишләш вәзиписи тапшурулди. “Евразия бәшлиги” лидерлири Алий Евразия ихтисадий кеңишиниң новәттики мәҗлисини бийил күздә Минскта өткүзүшкә келишти.