• Тәвәллуд
• 20 Шілде, 2023

Нишанида бар нурғун зәпәрләр

(Қазақстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән мәшиқләндүргүчиси Махмут Искәндәров – 75 яшта)

Узун муддәтлик мәшиқниң һәрқайси басқучида спортчиниң психологиялик һалити билән паалийитини тәминләштә мәшиқләндүргүчиниң асаслиқ роль ойнайдиғанлиғи һәммимизгә аян. Мәшиқләндүргүчиниң вәзиписи пәқәт шагиртиниң қолға кәлтүргән нәтиҗилири биләнла әмәс, шундақла җәмийәтниң мәдәний мирасидин пайдилиниш вә өзини өзи мукәммәлләштүрүш иқтидариға егә һәртәрәплимә йетилгән, билимлик инсанни тәрбийиләштур. Педагогикилиқ паалийәттики муваппәқийәт әң авал устазниң аброй-нопузиға бағлиқ. Мәшиқләндүргүчи адәмләрни өзигә җәлип қилалайдиған, һәрқандақ шараитта иззәт-һөрмитини йоқатмайдиған хисләтләргә егә күчлүк шәхс болуши лазим. Шундақ пәзиләтләрни өзидә муҗәссәмләштүргән мутәхәссисниң қолида тәрбийиләнгән спортчи чоқум зор утуқларға еришәләйду. 
 Бүгүн өзиниң шанлиқ 75 яшлиқ тәвәллудини қарши еливатқан СССРниң хизмәт көрсәткән спорт маһири, Қазақстан Җумһурийитиниң пәхрий спортчиси, елимизниң хизмәт көрсәткән мәшиқләндүргүчиси, СССР физкультура вә спорт әлачиси, Қазақстан Җумһурийити спортлуқ гимнастика федерацияси президентиниң мәслиһәтчиси Махмут Иврайимахуноғли Искәндәровни  (сүрәттә)жуқурида тилға елинған хисләтләрни өзигә сиңдүргән жирик мутәхәссис десәм, һәргизму мубалиғә болмайду.
 Гәрчә Махмут акини хелидин бери сиртидин тонусамму, әйни чағларда пәқәт арилишип бақмиғандим. Һәрхил сәвәпләр түпәйли кейинки йәттә-сәккиз жилда мунасивитимиз хелә қоюқлашти. Илгири мән уни даңлиқ спортчи, атақлиқ мәшиқләндүргүчи сүпитидә тонуған болсам, әндиликтә хуш чақчақ, дилкәш, толиму кичик пейил, ләтипичи, пүткүл вуҗудини таллавалған кәспигә бәхшәндә қилған адәм териқисидә билип йәттим. Иккимизниң узақ-узақ сөһбәт-мулақәтлиридин кейин, униң есил хусусийәтлири билән инсаний пәзиләтлириниң, мәрт-мәрданилиғиниң гувачиси болдум. 
 Йеқинда Махмут ака телефон қилип, спортчилар мәшиқлинидиған гимнастика залини зиярәт қилиш тәкливини бәрди. Униң бу тәкливини беҗанидил қобул қилдим вә аридин көп өтмәй, Махмут Иврайимахуноғли иккимиз мәнзилгә йетип кәлдуқ. 
 Елимиз шәнини қоғдап, дунияға тонулған, һели һәм хәлиқара мусабиқиләрдә мукапатлиқ орунларни егиләватқан, нә-нә чемпионлар тәрбийилинип чиққан «Балилар билән өсмүрләрниң ихтисаслаштурулған олимпиада резерви мәктиви» дәп атилидиған бу дәргаһқа тунҗа қетим қәдәм тәшрип қилғинимға, очуғини ейтсам, бәк хиҗил болдум. Йәнә бир тәрәптин, қаттиқ һаяҗанландим. Чоң ишиктин бенаға киришимизгә, дәлиздә жүргән кишиләрниң һәммиси дегидәк чоңқур һөрмәт ичрә Махмут акиниң алдиға жүгришип келип, течлиқ сорашти. Кәмтар вә дайим хушхой жүридиған акимизниң шу қәдәр катта нопузға егә екәнлигини көрүп, бешим көккә йәтти.
 Саһипхан – Махмут ака – мени авал һашамәтлик бенаниң оң қанитидики залға башлиди. Бу йәрдә қизлар мәшиқлинидекән. Һәммә қизғин ишқа киришкән. Мәшиқләндүргүчиләр бәш-алтә яшлиқ қизчақларға гимнастика сирлирини үгитиш билән бәнт.
 – Бу яқ аяллар командисиниң чоң мәшиқләндүргүчиси Һасанҗан Қурбанов болиду, – деди Махмут ака қешимизға кәлгән оттура бойлуқ келишкән кишини маңа тонуштуруп. – Тәкитләп қоймисам болмайду, биз Қурбановлар аилисини гимнастика шәйдалири дәп тәрипләймиз. Һасанҗанниң гезиги Һүсәнҗан әрләр командисиниң мәшиқләндүргүчиси, униң оғли Нариман болсизә, дунияға тонулған даңлиқ спортчи.
 Андин биз оғуллар залиға кирдуқ. Түрлүк-түмән спорт үскүнилиридә мәшиқлиниватқан һәрхил яштики балилар билән уларниң устазлири Махмут акини көрүши билән, дәрру униң алдиға йетип келишти. 
 – Чәттин тонуштурай, – деди Махмут ака бизни оравалған спортчиларни ишарәт қилип. – Бу киши – спортлуқ гимнастика бойичә әрләр командисиниң чоң мәшиқләндүргүчиси Һүсәнҗан Қурбанов, бу яқ – акробатика бойичә 10 яшлиқ балилар мәшиқләндүргүчиси Бәхтияр Садиқов. Мону жигитләр – Нариман Қурбанов, Һаким Мусаев, Илияс Әзизов, Һасан Сәлимов, Илфрат Имәрҗанов, Әкбәр Җалали – хәлқимизниң пәхри. Уларниң һәммиси хәлиқара дәриҗидики спорт маһирлири, һәрхил мусабиқиләрдә, шу җүмлидин дуния биринчиликлиридә мукапатлиқ орунларға еришип, шөһрәт қазанған. 
 Махмут ака биздин жирақлишиши билән тәң, бу спортчи жигитләр интайин җошқун кәйпиятта М.Искәндәров һәққидә сөзләшкә башлиди. Бири Махмут Иврайимахуноғлиниң тәңдашсиз педагог, атәшин мәшиқләндүргүчи екәнлигидин гәп ачса, иккинчиси, униң алийҗанап пәзиләтлирини, үчинчиси, мәрт-мәрданилиғини тәрипләп, өзлириниң жүрәк сөзлирини баян қилди.
 – Махмут Иврайимахуноғлиға болған миннәтдарлиғимни сөз билән йәткүзәлмәймән, – деди Илияс Әзизов. – Буниңдин бирнәччә жил илгири спортлуқ гимнастика бойичә Москвада өтидиған хәлиқара Воронин намидики кубокқа тәйярлиниш җәриянида мәшиқ үстидә путумни мәйипләвалдим. Җараһитим җиддий болуп, мусабиқигә қатнишалмайдиған тәрәпкә өттүм. Мени давалап, дәрру сәпкә турғузуш үчүн, ата-анам бәк сәкпарә болди. Апармиған ағриқханиси, көрсәтмигән дохтури қалмиди. Амма уларниң аваричилиқлири задила үнүм бәрмиди. Роһим чүшүп, әтрап қараңғулишип, келәчигим худди туман ичидә қалғандәк һис қилдим өзәмни. Тәсәввур қилип көрүңа, чүшкүнлүккә гириптар болған адәм өзини башқичә сезиши мүмкинму? Шу күнләрдә қәлбимни үмүтсизлик чулғавалди. Бу келишмәсликләрдин вақип болған Махмут Иврайимахуноғли һалимдин хәвәр елиш үчүн, өйүмизгә йетип кәпту. Униң шу чағда толиму пәрванә болғанлиғи һазирму көз алдимда. Ишинәмсиз, Махмут Иврайимахуноғли мени бир һәптидила өрә қилди. Бу әснада у хелә пулму хәшлиди. Әнди мән яхши сөзи вә әмәлияти билән ичимни қуяштәк йорутуп, зәпәрләргә дәвәт қилған ғәмхорчумни йәргә қаратмаслиғим керәк еди вә мән, ниһайәт, мусабиқигә қатнаштим һәм биринчи орунни егиләп, устазимниң үмүт-әҗрини ақлидим. Шундақ, Махмут Иврайимахуноғли пәқәт мениң бәдинимнила чиниқтурмай, роһимни тавлиди, ирадәмни мустәһкәмлиди. Гәпниң лилласини қилсам, биз устазимиз билән пәхирлинимиз. Мениң вә достлиримниң спорттики һәм шәхсий турмушимиздики ғәлибилиримизниң кәйнидә, шүбһисизки, бизниң сөйүмлүк устазимиз Махмут Иврайимахуноғлиниң җапалиқ меһнити бар.
 – Иҗазәт болса, мән икки еғиз гәп қистурай. Бәш яш вақтимда мени шәхсән Махмут Иврайимахуноғлиниң өзи қолумдин йетиләп, спортзалға әкәлгән еди. Бүгүнки йәткән утуқлиримниң арқисида пасибанимиз Махмут Иврайимахуноғли туриду, – деди спортлуқ гимнастика бойичә елимиз талланма командисиниң әзаси Һаким Мусаев. 
 – Икки бурадиримниң бу гәплирини һәммимизниң пикри дәп қобул қилғайсиз,– гәпкә арилашти даңлиқ гимнаст Нариман Қурбанов. 
 Жигитләр билән болған қисқа сөһбәттин кейин, йәнә бир зални зиярәт қилдим вә җими аңлиқ һаятини спортқа беғишлап келиватқан, йүзлигән қаракөзлиримизниң чоң утуқларға йетишигә бебаһа әҗир сиңдүрүватқан Махмут Иврайимахуноғлиниң иш-әмәллиригә апирин әйлидим. 
 Бәрһәқ, Алмутида туғулуп өскән Махмут ака бала чеғидила спортқа һәвәс бағлиди вә бир өмүр әшу таллишиға садиқ болуп қалди. Дадиси Иврайимахун билән аниси Турабүви алтә пәрзәндигә яхши тәрбийә бәргәчкә, балилириниң һәммиси алий билим елип, ярамлиқ әзимәтләрдин болуп йетилди. Әкси һалда, өйниң тунҗиси Әхмәтҗан Москвадики Г.Плеханов намидики ихтисат институтида оқумиған, һәдиси Маһинур 40 жил давамида дөләт банкисида бөлүм башлиғи лавазимини егилимигән, иккинчи һәдиси Гүлбәһрәм вабаға қарши илмий-тәтқиқат институтида хизмәт қилмиған болатти. «Қуш угида көргинини қилиду» әмәсму. Чоң аилиниң пәрзәнтлири ата-анисидин, болупму ғәмгүзар дадисидин үлгә алғанлиғини та һазирғичә ейтишип жүриду. Чүнки Улуқ Вәтән урушиниң иштракчиси, генерал И.Панфилов башчилиғидики 316-дивизия тәркивидики 275-һәрбий қисимниң бөлүм командири Иврайимахун Искәндәров җәң мәйданлирида көрсәткән җасарити үчүн Қизил Юлтуз, I дәриҗилик Вәтән уруши орденлири вә бирнәччә җәңгивар медальлар билән мукапатлинип, җасурлуқ нәмунисини намайән қилған екән. 
 Махмут ака Алмута физкультура вә спорт институтини түгәткәндин етибарән, шу саһада узақ вә мевилик әмгәк қилип келиватиду. У 35 жил давамида «Балилар билән өсмүрләрниң ихтисаслаштурулған олимпиада резерви» мәктивиниң мудири болуп хизмәт қилди. Қәйт қилиш керәкки, мәзкүр мәктәп түләклири арисидин СССР Һәрбий Күчлири мусабиқилиридә, Оттура Азия Һәрбий округиниң биринчиликлиридә чемпион аталғанлар онлап санилиду. 
 М.Искәндәров 2000-жилдин 2010-жилғичә Қазақстан Җумһурийити Гимнастика федерациясиниң президенти лавазимини атқурған миллитимизниң йеганә вәкили. У 10 дуния чемпионатида елимиз талланма командисини башқурди, 5 Дуниявий Конгресста Қазақстан Җумһурийити делегациясигә рәһбәрлик қилди. Елимиз спортчилирини 1988-жилқи Олимпиада оюнлириға тәйярлиған мәшиқләндүргүчиләр қатарида болди. Пүткүлиттипақлиқ судья сүпитидә үч мәртә СССР Һәрбий Күчлири чемпионатиға, 5 қетим Олимпиада чемпиони Нелли Ким намидики икки турнирға қазилиқ қилди. Дзюдодин маһирлиққа намзат, самбодин спорт маһири болған Махмут Иврайимахуноғли бир мәзгил «Еңбек» спорт мәркизидә мәшиқләндүргүчи болуп ишлиди вә өзи самбодин беваситә үч мусабиқигә иштрак қилип, биринчи орунни йеңивалди. Оғли Рәшит билән Или Алитеғидики егизлиги 4,4 километр чоққини тиз пүктүрүп, елимизниң альпинизм спортидиму шөһрәт қазанди. 
 Көпқирлиқ истедат саһиби, салаһийәтлик мәшиқләндүргүчи Махмут ака төккән аччиқ тәрлири билән тинимсиз меһнити бәдилигә көплигән мукапатлар билән тәғдирләнди. Уларниң арисида М.Искәндәров үчүн 33 дөләтни өз ичигә алған Азия мәмликәтлири Гимнастика иттипақиниң президенти Абдурахман әл-Шатриниң қолидин тапшурувалған мукапатниң қәдир-қиммити өзгичә.
 Сөһбәтара у:
 – Спортлуқ гимнастикини ғалибийәткә болған сунмас ирадә билән чидам-бәрдашлиққа егә қәйсәр кишиләрла бойсундуралайду, – дәп қалди.
 Тоғра. Һәқ гәп. Махмут акиниң ушбу сөзлирини униң өзигә нисбәтән ейтсақ, артуқ болмайду. Чүнки униңда сунмас ирадә, полаттәк роһ, чидам-бәрдашлиқ, сәвир-тақәт билән қәйсәрлик һағда. 
Гимнастикиниң спорт падишаси дәп тәриплиниши беҗиз әмәс. Спортниң қайси түрини алмаң, униңда һаман гимнастикиға хас әвришимлик, чәбдәслик қатарлиқ элементлар моҗут. Футболчилар билән волейболчилар, палванлар билән таэквандочилар, баскетболчилар билән теннисчилар, қисқиси, спортниң һәммә түри мәшиқниң бир қисмини гимнастикиниң әшу хусусийәт-амиллирини өзләштүрүшкә беғишлайду. Шуңа спортниң һәрхил түрлириниң вәкиллири Махмут Иврайимахуноғлиниң ярдимигә, мәслиһитигә муһтаҗ. Өткәндә, мәсилән, у палванлар мәшиқләндүргүчиси, СССР спорт маһири Туғлуқ Гөһәрбақиев билән һәмкарлиқта челишчиларни дуния биринчилигигә тәйярлиған болса, бүгүнки күндә йеник атлетикиниң таяқ билән егизликкә сәкрәш бойичә елимиз командиси билән ишлимәктә. 
2007-жили, Улуқ Ғалибийәт мәйрими һарписида, җәнубий пайтәхт билән Алмута вилайити мәктәплириниң чоң синип оқуғучилири арисида футболдин дәсләпки қетим җумһурийәтлик турнир өткүзүлди. Кеңәш Иттипақиниң Қәһримани Мәсим Яқупов хатирисигә беғишланған мәзкүр мусабиқиниң асасчиси йәнила Махмут Искәндәровтур. 2010-жили турнирға пүтүнләй миллитимиз вәкиллиридин тәркип тапқан «Үрүмчи» командисиму иштрак қилип, 1-орунни йеңивалди. Сағлам турмуш тәризини шәкилләндүрүш, балилар билән өсмүрләрниң саламәтлигини мустәһкәмләш, яш футболчилар маһаритини мукәммәлләштүрүш қатарлиқ мәхсәтләрдә һәр жили мунтәзим рәвиштә өткүзүлүп келиватқан турнирниң баш һамийи вә тәшкилий комитет рәиси, әлвәттә, Махмут ака.
 Яш спортчилар пасибаниниң бу сахавәтлик ишиға униң өмүрлүк җүпти Гүлҗаһан һәдә (у яқ адаққи тиниғиғичә миллий театримизда ишлигән, әйни чағларда Қазақ ССРниң Россия Федерациясидә уюштурулған онкүнлүги даирисидә Москвада өткән концерт пәйтидә сәһнидә җан үзгән даңлиқ тәмбүрчи Малик Сәлимовниң қизи) вә оғуллири һәмдәм болмақта.
 Мәнму Махмут ака уюштурған бирнәччә турнирға қатнишиш пурситигә егә болдум. Һәр қетим һәқиқий футбол мәйримигә айлинидиған ушбу тәдбиргә мусабиқә өткүзүлидиған наһийәдики жиллар өткәнсири сепи тамамән дегидәк шалаңлишип кәткән Улуқ Вәтән урушиниң ветеранлири билән йеник атлетика бойичә җумһурийәт чемпиони, 1956-жили СССР хәлиқлири Спартакиадисиниң иштракчиси, бирнәччә мәртә рекорд яратқан пешқәдәм спортчи Армия Һошуров тәклип қилиниду. Уларға Махмут Иврайимахуноғлиниң мәхсус соғиси йәнила тәйяр. 
 Һәммидә зор тәсират қалдуридиған турнир икки күн давам қилиду. Мойсәпитләр футболни тәрәққий қилдурушқа вә йезилардики мәктәп оқуғучилири арисида аммибаплаштурушқа беҗанидил күч чиқириватқан Махмут акиға алқишларни яңритип, дуа қилишиду. Гөдәкләр шатлиниду, өсмүрләр хурсән болуп, тәшәккүрләрни яғдуриду. 
 Бийил ХVI қетимлиқ турнир Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң Тәшкәнсаз йезисида өтти. Мукапатлиқ орунларни егилигән командилар кубок, медаль вә маддий соғилар билән тәғдирләнди. Шундақ, Махмут ака вә униң аилиси 16 жил мабайнида һесапсиз көп пул хәшләп, яшлар билән өсмүрләр арисида сағлам һаят тәризини тәрғип қилип, елимиз балилар спортиниң риваҗлинишиға салмақлиқ төһпә қошмақта.
 М.Искәндәров узақ жиллардин бери җәмийәтлик ишларғиму дегилик арилишип келиватиду. Бирнәччә жил җәриянида җумһурийәтлик, андин шәһәрлик Уйғур мәдәнийәт мәркәзлириниң башқарма әзаси сүпитидә җанлиқ паалийәт елип бармақта.
 Махмут Иврайимахуноғлиниң кәспий паалийәт вә турмуш-мәишәттә еришкән бүгүнки муваппәқийәтлири өзлүгидин қолға кәлдиму? Униң арқа көрүнүши қандақ? Бу утуқлар кәйнигә җапалиқ әмгәк, тинмай издиниш, тиришчанлиқ, уйқусиз түнләр мөкүнгән. Махмут Иврайимоғли тешиниң дөңгә өрлишидә униң рәпиқиси – Алмута кеңәш содиси техникумини тамамлиғандин етибарән пүткүл һаятини шу саһаға беғишлиған, аддий сетиқчидин чоң дуканниң муавин мудири, парторги қатарлиқ лавазимларни егилигән Гүлҗаһан Маликқизиниң қалқан болуп турғанлиғини алаһидә тәкитлимисәк, һәқиқәткә хилаплиқ қилған болимиз.
 – Әң қизиғи һазир башлиниду, – деди Махмут Иврайимахуноғлиниң йеқин бурадири Тәлъәт ака Һәмраев унтулмас дәқиқиләрни беғишлиған мәзкүр спорт мәйрими аяқлишиш алдида. – Биринчи орунни егилигән команда әзалири қин-қиниға патмай, хошал болиду, һәтта уссулғиму чүшүп кетиду. Гәрчә бу тәбиий һал болсиму, һаман адәмниң қәлбини һаяҗанландуриду. Стадионни бир мәзгил шавқун-сүрән қаплайду. Мана әшу мәнзирә бизниң Махмутниң һардуғини чиқирип, бәхиткә бөләйду. Балилар кейинки мусабиқини тәқәзалиқ билән күтиду. Биләмсән, Малик ука, Махмут турмушта бәк кәмтар инсан, уни қанчә мәдһийилисә әрзийду. Шәхсән мән уни сәмада чақниған юлтузға тәққаслаймән. 
 Тәлъәт акиниң гепи түгимәйла, чеһрисидә тәбәссүм әләңләп турған, қара тәргә чүшкән бир өсмүр жүгрәп келип, бурнини тартип қоюп, үмүтвар бир қияпәттә Махмут Иврайимахуноғлидин сориди:
 – Чоң дада, кейинки жили турнир йәнә өтәмду?
 – Хатирҗәм бол! Чоқум өтиду. Яхши тәйярлан.
 Көңли хошаллиқ туйғулириға толған бала акимизниң бу сөзлирини сәл нерида топлишип турған достлириға йәткүзүшкә алдириди. 
Әслини сүрүштүргәндә, мәзкүр мақалиниң йезилғанлиғидин қәһриманим тамамән бехәвәр. Махмут акиниң 60, 70 яшлиқ тәвәллудлири һәққидә мәтбуатта бирәр парчә мақалә бесилмиғанлиғиниму яхши билимән. «Кәмтарлиқ билән адәм чирайлиқ» һекмитигә пүткүл һаяти давамида әмәл қилип келиватқан, маһийәттә болсизә, аллибурун өз кәспиниң маһири атилип, саһа тәрәққиятиға чоң төһпиләрни қошуватқан, хәлқимизниң зәбәрдәс пәрзәнтлири сепидин орун алған һәм җими вуҗудини алийҗанап ишқа – елигә вә җаниҗан хәлқигә хизмәт қилиш билән өткүзүватқан Махмут Иврайимахуноғли Искәндәровниң өмүр мәнзиллирини оқурмәнгә қисмән болсиму тонуштуруп, көңлүм азирақ имин тапқандәк болди. 
Нишанида һели нурғун зәпәрләр бар сахавәтлик инсан, тәҗрибилик мәшиқләндүргүчи, пешқәдәм спортчи, йүксәк адимий хисләтләр саһиби болған Махмут акини шанлиқ тәвәллуди билән қизғин тәбрикләп, униңға мустәһкәм саламәтлик, хатирҗәмлик, паалийитигә амәт тиләймиз.

  Малик МӘҺӘМДИНОВ.
Алмута шәһири