• Асасий мақалилар
• 15 Ақпан, 2024

«Журналист этикисиға» беғишланди

Түнүгүн Астанада мәдәнийәт вә әхбарат министрлигиниң уюштуруши билән «Журналист этикиси» мавзусида «дүгләк үстәл» болуп өтти. Униңға мәзкүр министрликниң рәһбири Аида Балаева, шундақла журналистлар, депутатлар, медиахолдинг рәһбәрлири билән медиакоммуникация мутәхәссислири қатнашти. Қошумчә қилсақ, мәзкүр чарә-тәдбир аммивий әхбарат васитилири саһасидики этикилиқ нормиларға мунасивәтлик муһим мәсилиләрни муһакимә қилиш мәхситидә уюштурулди. 
 Мәдәнийәт вә әхбарат министри  өз сөзидә һәқиқий әхбарат бериш вә вақиәләрни объектив йорутуш бойичә қаидиләрни сақлаш, журналистниң иҗтимаий җавапкәрлиги билән кәспий адиллиғи, шәхсий һаят билән мәртивисини, җәмийәтлик мәнпийәтләрни, умумға бирдәк қәдрийәтләр билән мәдәнийәтләрниң һәрхиллиғини һөрмәтләш, йеңи дуниявий әхбаратлиқ вә коммуникациялик тәртипләрни сақлашқа вә күчәйтишкә тәсир қилидиғанлиғини тәкитлиди. 
«Етирап қилиш лазимки, бүгүнки журналистикиниң мәртивиси униң җәмийәт билән дөләт алдидики әһмийити билән ролиға мувапиқ кәлмәйду. Әхбаратлиқ контент тәйярлаватқанларниң айримлири этика принциплиригә риайә қилмайдиған вә кәспий билими йоқ адәмләр. Улар резонанс пәйда қилидиған вақиәләрни елан қилишта хайпқа йол берип, мәхпий әхбаратларни шәхсий сүпәттики материалларни көпчилик нәзәригә тәвсийә қиливатиду. Шуңлашқа этика мавзуси заманивий журналистикиниң әң җиддий һәм талаш пәйда қилидиған мәсилиләрниң бири», деди министр.
 Министр гиперәхбаратлаштуруш вә рәқәмләштүрүш дәвридә, униң ичидә кәспий этикини сақлаш мәсилисидә дуниявий әнъәнивий журналистика бираз қийинчилиқларға дуч келидиғанлиғини ейтти. 
 «Рәқәмлик медианиң үстүнлүккә егә болуши һазирқи журналистикидики этикилиқ боһранниң сәвәпчиси болди. Рәқәмлик контентни барлиқ адәм елан қилалайду, униң ичидә кәспий билими йоқларму бар. Чегара ениқ болмиған әһвалда этикилиқ принципларни сақлаш, өз паалийити үчүн җавап бериши наһайити қийин. 
 Бу әһвал умумий журналистикиға болған ишәнчиниң төвәнлишишигә елип келидиғанлиғини байқаватимиз. Чүнки хәлиқ көп әһвалларда кәспий, сүпәтлик тәйярланған, этикилиқ турғудин тәкшүрүлгән әхбарат билән һәқиқәткә тоғра кәлмәйдиған фейкниң маһийитини ажриталмайду. Қазақстанлиқ җәмийәттә фактчекинг вә верификация охшаш чүшәнчиләрни күчәйтиш муһим. Сәвәви, журналистларниң асасий кәспий вәзиписи – ениқ фактларни ейтиш вә вақиәни бурмилимай йәткүзүш», — деди Аида Балаева. 

 Министр, шундақла «җаңҗалларға һисдаш журналистика» мәсилисини қозғиди. Униң асасий мәхсити – милләтләрара мунасивәтләр, камситиш, харассмент, суицид, зорлуқ-зомбилиқ, җинайәт охшаш җиддий вә назук тәрәплири, болупму балиларға мунасивәтлик әхбаратларни еһтиятчанлиқ билән тарқитиш. 
 Медиаэтика саһасидики муһим мәсилиләрни һәл қилиш үчүн министр алий оқуш орунлирида журналистлар билән муһәррирләрниң кәспий этика асаслири билән қаидилирини оқутуш, тренинглар билән семинарларни өткүзүш бойичә паалийәтни күчәйтишни тәклип қилди. 
 Қазақстан Җумһурийити журналистиниң этикилиқ кодекси муһим васитә болуп қаливериду. Һөҗҗәт 2012-жилдин башлап күчигә кирди вә медиасаһаниң тәрәққияти билән җәмийәтниң еһтияҗлириға мувапиқ қайта қараш тәләп қилиду.
 Һоқуқ қоғдиғучи, «AU» онлайн-һоқуқ мәктивиниң асасини салғучи Айман Омарова зорлуқ-зомбилиқ мәсилилирини елан қилиш пәйтидә чәклимиләр киргүзүш һаҗәт дәп һесаплайду.
«Журналистлар паалийитини кәспий турғудин атқурмайду. Уларда тәһлил қилиш, журналистлиқ тәтқиқат йоқ, һоқуқлуқ чүшәнчиләр тоғрилиқ уқум йоқ, сөһбәт бәргүчиниң тәһлили йоқ. АӘВ вәкиллириниң нурғуни зорлуқ-зомбилиққа мунасивәтлик ишларни елан қилип туруп, өз ишиниң ақивәтлиригә җавапкәрсизлик билән қарайду. Мениң пикримчә, зорлуқ-зомбилиқ әһваллирини елан қилиш пәйтидә инсан һоқуқлириниң бузулуши көп учришиду. Мошуниңға мунасивәтлик чәклимиләр болуши керәк. Мәсилән, нәширләрдә зәрдап чәккүчиниң бешидин өткән зорлуқ-зомбилиқ вақиәсиниң айрим тәрәплири ениқ берилиду. Йәни, журналистикиниң асасий принциплири, вақиәни елан қилишниң услуби хата болғанлиқтин, зорлуқ-зомбилиқ қурванлири қайта азап чекиду, демәк, материал ақивитини һәтта тәхмин қилишму мүмкин әмәс. Қаидиләрни киргүзүш, һоқуқ тренинглирини өткүзүш, шундақла «Журналистларға беғишланған һоқуқлуқ журналистика пәнини киргүзүш лазим болуши еһтимал», деди һоқуқ қоғдиғучи.
 «Suleyman Demirel University» университетиниң декани Мадияр Садбаев медиасаһа кадрлирини тәйярлашқа мунасивәтлик мәсилиләрни тәкитләп өтти. Униң ейтишичә, оқутқучилар тәркивини салаһийәтлиги, факультетларниң маддий-техникилиқ базисиниң начарлиғи җиддий мәсилә.
 Гумилев намидики ЕМУ декани Қайрат Сақ журналистларниң Әдәп бойичә кеңишини қуруш тоғрилиқ тәклип бәрди. 
 Чарә-тәдбир ахирида Аида Балаева «дүгләк үстәлгә» қатнашқчиларға журналистларниң этикиси мәсилисидики паал мәвқәси үчүн миннәтдарлиқ изһар қилди. «Барлиқ муһим мәсилиләр муһакимә қилинип, ениқ тәклипләр ейтилди. Журналистика этикисиниң мәсилилирини редакцияләр дөләтниң арилишишисиз өзлири рәтлиши лазим екәнлиги ениқ. Өз тәрипимиздин бүгүнки жиғинда ейтилған барлиқ тәклипләрни, шуниң ичидә журналистларниң йеңи һөкүмәтлик әмәс тәшкилатини қуруш тоғрилиқ тәклиплирини қоллашқа тәйяр. Мән бүгүнки «дүгләк үстәлни» турақлиқ түрдә өткүзүп турушни тәклип қилимән. Мениң пикримчә, саһаниң нурғун муһим мәсилилирини мошундақ учришишларда һәл қилалаймиз», — деди министр.