• Һекайә
• 14 Желтоқсан, 2012

Бильярд

(Һекайә)

Мән бильярд оюнини бәк яқтуримән. Клубқа пат-пат берип жүрүп, чоңлардин униң қир-сирлирини үгинип, мәлум топниң арисида дәлликни тәләп қилидиған бу оюнниң маһири аталдим. Раст, дәсләпки күнлири бильярд тайиғини (кий) қолумға елишим биләнла бармақлирим титирәп, униң учини шарға дәл тәккүзәлмәй йенимдикиләрниң алдида күлкигә қалған чағлиримму болди. Ундақ пәйтләрдә боюңда рәқивиңгә нисбәтән қорқуш, әйминиш туйғулири пәйда болатти. Әсли оюн вақтида бу һәққидә ойлимаслиқ керәклигини мән кейинирәк чүшәндим. Һә, һазир мән үчбулуңлуқ тәхлитидә тизилған шарларни бузуп, уларниң һәммисини тери-перәңгә селипла қоймай, оюн башланған заман ақ шар билән қизил шарни биллила оюққа чүширидиған дәриҗигә йәттим. «Товва!» дәймән өзәмгә, техи түнүгүнла оюнумни чәттин күзитип турғанлар мениң үстүмдин күлидиған. Әслиғу һаятниң өзи адәмләрни бир-бириниң үстидин күлдүргүзүп қойидиған охшайду. Бирдә урған шарим гирвәктин ешип кәткәндә мән һодуққинимдин: — Ғорудин атлап өтүп кәтти! — дәп вақираветиптимән. Шу чағда йенимда турған қаңша бурунлуқ салаһийәтлик язғучи: «Ғорудин дәмсән? Тоғра ейтисән — бу гирвәк әмәс, һәқиқий ғору», дәп гәпниң лилласини қилған еди. Мундақ пәйтләрдә бәзиләр мениң тоғрилиқ «Бу қалампай ундақ ойниғичә тайиғини ташлап, чапсанирақ қуйруғини хада қилсимамду», дәп ойлиған болушиму мүмкин. Қисқиси, бильярд клубиға күндә баримән. Бу йәрдә һәрхил адәмләрни учритишқа болиду. Бильярд ойниғандин бу ян, өзәмни қәдимкидәкла әр йетип қалғандәк һис қилидиған болдум. Башқисини ейтмиғанниң өзидә, тамакиниң нәччә түриниң моҗутлуғиниму мошу қайнамда жүрүп билдим. Оюнға мунасивәтлик аталғуларғиму үгинип кәттим. Бовамниң: «Көз — көрүш үчүн, қулақ аңлаш үчүн яралған», «Көрә-көрә алим болисән», дегән нәқиллири пат-патла қулиғимда яңрайдиған болди. Йеқинда бир китаптин улуқ Абайниң «Адәм дунияға һүнири билән әмәс, мүҗәз-хулқи билән яқиду» дегән ибарисини оқуған едим. Әйнә шу сөзләрниң мәнасини әндила чүшинишкә башлидим. Бу йәргә пәқәт таяқниң учи биләнла шарни орнидин қозғап қоюп, ләззәтлинидиғанлар жиғилидекән. Болупму бириниң кәйнидин бирини, һәтта бирдинла үч шарни оюққа чүширидиғанларға һеч кимму тәң кәлмәйдекән... Кейинки вақитларда  шуниңға һәйран болдумки, айрим бильярд маһирлири гайида қолиға таяқ тутушни билмәйдиғанларға утулуп қалидекән. Амма улар бәзиләргә охшаш йеңилишни номус көрмәйду. Сәвирлик билән оюнниң ахирқи нәтиҗисини күтиду. Ундақларниң мәхсити — бириниң үстидин ғалибийәт қазиниш әмәс, бәлки оюндин ләззәт елиш. Оюн пәйтидә адәттә хамсемизларниң чирайлири сөрүн көрүниду. Йәни улар пәқәт йеңишнила ойлайду. Мабада йеңилип қалса, номус тәсиридин булуңға берип, йүз граммни ичивелип, помидордәк қизарғини-қизарған. Өзиниң қолидин кәлмигинини етирап қилишниң орниға, «Бүгүн йолум болмиди», дәп хушвақ атқан таң билән хатирҗәм өткән күнни әйипләйдиғиничу техи! Бүгүн қишлиқ тәтил башланди. Бу — мениң оқуғучилиқ дәвримдики ахирқи тәтилим еди. Йәни аз күндә мәктәпни тамамлап, чоң һаятқа учум болимән дегән сөз. Худди, клуб бир яққа қечип кетидиғандәк, өлүп-тирилидиғинимға қаримай, жүгрәп йетип кәлдим. Тәлийимгә яриша, униң ичидә адәм анчә көп әмәс екән. Тамдики тәкчидә йәттә шар қатар тизилип турупту. Бу — партияниң аяқлишиватқанлиғиниң нишани еди. Шу мәһәл әшу пәйттә шарик, худди мән мәктәпни тамамлашқа алдириғандәк, алдирап, оюқларға чүшүп, әттәй тизиливалғандәк билинди маңа. Партия аяқлишиши билән клуб алдиға бир қара «ҖИП» машиниси тохтап, униңдин мәңизлири анардәк қизарған семиз адәм алдиримай чүштидә, ичкиригә кирип кәлди. Мән бошиған таяқларниң бирини дәрһал қолумға алдим. Әтрапидикиләр йешимға әмәс, оюнумға қарап һөрмәтлигәчкә, һеч қайсиси мениң билән новәт талашмиди. Қизил үзлүк адәм сиртқи кийимини йәштидә, қолиға таяқни елип, мени яқтурмиғандәк: «Сениң билән ойнаймәнма?» деди. Кейин мениң җававимни күтмәйла, «Башла!» дәп буйруқ аһаңида қошумчә қилди. Мән үчбулуңлуқ шәклидә тизилған шарларни бузупла қалмай, бирдинла уларниң үчини оюқларға чүшәрдим. Шу мәһәл мениңда бөләкчила бир ишәнчә пәйда болди. Һәр бир һәрикитимни дайим назарәт қилидиған муәллим, баһа қоюлидиған күндилигим болмиғачқа, өзәмни шундақ әркин һис қилдиммекин дәп ойлаймән. Қизил үзлүк адәмгә яқмиди, әтималим, маңа алийип бир қаридидә, тайиғи билән өзи таллиған шарни тавакәлгила урувәтти. Амма шар оюққа чүшмиди. У баятин таладин музлап киргән алиқанлирини бир-биригә сүркәп, еғизи билән пүвдәп исситқичә, мән геометриялик дәллик услубини ишқа селип, оюққа йәнә икки шарни чүширивәттим. Рәқивим бу қетимқи маһаритимни көрүп турсиму көрмәскә селип, мәхсус борни тайиғиниң учиға сүркидидә, җан аччиғи билән новәттики шарни илгәркисидин қаттиғирақ урувәтти. Таяқниң учи төвәнирәк тегип кәткәчкә, һелиқи шар көтирилип үстәл гирвигидин атлап өтүп кәтти. Тәкчидә рәқивимниң бу әйиви үчүн җәриман төлигидәк бирму шари йоқ болғачқа, у мениң алдимда қолайсиз әһвалда қалди. — Ака, сизгә пурсәт берәй, қайтидин уруң, — дедим шу пәйттә йезидики бовамниң «Бирәвниң билмәстин әвәткән хаталиғини кәчүрүш керәк», дегән сөзини ядимға елип. Қизил үзлүк акимиз унчуқмастин өзигә берилгән имканийәттин пайдиланмақчи болсиму, шарларни шарақлитип у яқтин-бу яққа дүгләткәндин башқа һечқандақ нәтиҗигә еришәлмиди. Адәттә тенниста чаққанлиқ керәк болса, бильярдта көз мөлчәриң чоң роль ойнайду. Кейинкисидә болупму сәвир-тақәтниң орни бөләк. Әгәр бу хисләттин тоғра пайдилансаң — қоллириңму титиримәйду, атқан «оқиң» ақ еликтәк шарни өз илкигә беқиндуруп, униң ярдими билән һәрқандақ шарни дегән оюққа чүшириду. Еликни мисалға кәлтүрүватқинимниң сәвәви, йезиға барған чағлиримда акам билән оға чиқаттуқ әмәсму! Бирдә оқ тәккән еликниң қансирап ятқинини өз көзүм билән көргәндә, униңға ичим ағрип, тәнлирим шүркинип кәткән. Шу пәйттә «Буниңдин кейин оға чиқмаймән», дәп өзәмгә-өзәм вәдә бәргән едим. Рәқивим музлиғанлиқтинму яки йеңиливатқиниға чидимиғанлиғидинму, әйтәвир, тепчәкләп бир орунда туралмай қалди. Шу арида алдиримай чәнләп туруп, тайиғимни шунчилик маһирлиқ билән ишқа салдимки, икки шарниң иккигә бөлүнгән дәрия еқимидәк икки оюққа қандақ кирип кәткинини өзәмму сәзмәй қалдим. Бу һәл қилғучи утуғум болғачқа, «Партия!» дегән сөзниң еғизимдин қандақ чиқип кәткинини байқимаптимән. — Йәнә бир қетим ойнайли, — дегән тәклипни бәрди рәқивим. — Ойнисақ ойнайли. Мениң оюм — әҗдатлиримниң жути Көктөбидә. Шу мәһәл ата-анамниң: «Тәтилни бекарға өткүзмә, көпчилик билән арилаш, һаятниң аччиқ-чүчүгини, еғир-йенигини көр» дегәнлири ядимға чүшти. Шуңлашқа әтә йезиға берип, бовам билән момамға өй ишлирида ярдәм берип қайтиш қарариға кәлдим. Рәқивим хапилиғини бесиш мәхситидә, тамда илиқлиқ турған «Биздә тамака чекишкә болмайду!» дегән әскәртмигиму риайә қилмай, сигаретидин бир данә елип, туташтурди. Клуб хизмәтчилири униң қаидини бузуватқанлиғини көрсиму, көрмәскә селивалди. Әгәр мән яки йенимдики башқа бильярдчилар шундақ қилған болса, чоқум тегишлик җазаримизни алар едуқ. Товва, бәзидә адәмләрниң мошундақ мүҗәз-хулқиға һәйран қалимәндә! — Башла! — буйруқ әлпазида үн қатти рәқивим. Биринчи урушумла утуқлуқ болуп, қизил шарни нишанға дәл чүшәрдим. Бир хил домулап кетип барған шар маңа адәмләрниң айрим қилиқлиридин хиҗаләт болуп, угисиға алдираватқан упуқтики қуяшни әсләтти. — Сән һуҗумиңни қизиллардин башлайдекәнсән, — дегән бойи акимиз тамакисини хумари қанғичә бир шоравалдидә, қалдуғини йәргә ташлап, айиғи билән дәссәп өчиривәтти. — Ақларму қизилларға һуҗум қилған, — дедим униң сөзигә җававән СССР тарихи пәнидин оқуғанлиримни ядимға елип. Рәқивимгә бу гепим яқмиди, әтималим, у көзүмгә тиклинип бир қаридидә, амәт елип кәлмигән тайиғини сол қолиниң башмалтиғи билән көрсәткүч бармиғиниң арисиға олтарғузуп, көңлигә яққан бир шарни урди. Бу қетим оюққа дәсләпки шарини чүшириш «бәхтигә» муйәссәр болди. Акимизниң хошаллиғидин көңли яйрап кәтти. Амма кейинки шар оюққа йеқинму йолимай, үстәл үстидики башқа «кәсипдашлирини» қалаймиқанчилиққа селиветип, җимиқти. Бүгүн маңа амәт кәлгән күн болди. Хуш кәйпиятимға мувапиқ тайиғимму шундақ йеник, қолайлиқ едики, иккимиз худди бир-биримиз билән келишивалғандәк, «гепимиз бир йәрдин чиқишқа» башлиди. Шарларму бизни тоғра чүшинип, йәргә қаратмиди. Бирини уруведим, оюққа иккиси чүшти. Бу әһвал акимизни хелила һодуқтуруп қойди. У немә қиларини билмәй, тәтүр қаравелип, тайиғиниң учиға тохтимай бор сүркәшкә башлиди. Қариғидәк болсам, шарларниң бири оюқниң еғизиғила келип қапту. Рәқивимгә йәнила амәт кәлмиди. Чүнки уруш новити мениң еди. Яш болсамму, қанчә қилған билән тәҗрибәм молдә! Алдиримай, бешимни ишлитип, өзәм үчүн раса қолайлиқ пурсәтни таптимдә, чәнләп туруп бир шарға уруведим, оюққа үчи бирла чүшти. Акимизниң чирайиға қарисам, уялғинидин үз-көзи покәндәк қизирип кетипту. Туруп униңға ичим ағрип қалди. «Зади мошу адәм ойнисунчу. Мүмкинчилиги яр бәрсә чүширивәрсун. Дадамдәк адәмни утувалғиним үчүн маңа һеч ким мукапат бәрмәс? Чоңни һөрмәтлигинимиз дурусқу ахир» дәп ойлидимдә, өзәмчә начар оюнчиниң ролини ойнашқа башлидим. Қамлаштурған охшаймән. Әву адәмниң көңли бир аз көтирилип, җиддий ойнашқа киришти. Қанчә тиришсиму у мән бәргән пурсәттин толуқ пайдилиналмиди. Тәрләп-тәпчирәп жүрүп чүшәргини бари-йоқи бирла шар. Шуниңға хуш болуп, маңа көзиниң қирида қарап қойиду. Бир чағда у туташтурмиған тамакисини чишләвелип, келиштүрүп бир шарни урди. Нәтиҗә яман болмиди: униң әнчисигә йәнә бир пай тәгди. Шуниңдин кейин рәқивимниң қәдимкидәкла көңли көтирилип қалди. Һә, мениң болса, ялған ойнашқа чидамим түгиди. Чапсанирақ оюнға чекит қоюп, таяқни новәттики оюнниң егисигә тапшурушқа алдиридим. Қариғидәк болсам, үстәл оттурисидики икки шар «биздин пайдилансаң, чоқум арминиңға йетисән» дегәндәк, шундақ қолайлиқ турупту. Анчә күч салмастин уларни астала силҗитиведим, иккиси бир-бири билән йетилишип дегидәк оюққа кирип кәтти. — Партия! — Һәр мәртәм үч мәртәм, — деди рәқивим чидимастин. Бизниң кәйнимиздин новәттә турғанлар униң сөзигә қарши бир еғизму гәп қилмиди. Икки партия түгигичә рәқивимниң җан аччиғида чәккән тамакисиниң исидин әтрапимиз туман басқандәк ғувалашқан еди. Клуб хизмәтчилири, һәтта ғоҗайини әву қизилүзгә қорққинидин «лам» дәп еғизини ачалматти. Әксичә, униңға хошамәт қилип, йенимиздики үстәлгә чай-пай, сок-покниң һәммисини солдатлардәк тизивәтти. Тамакиниң исидин тунҗуқуп, демим сиқилғандәк билинди маңа. «Чапсанирақ түгитиш керәк» дәп ойлидимдә, бар маһаритимни ишқа селип, һә дегәндила икки шарни чүширивалдим. Уруш новитини күтүп зериккән рәқивим немә қиларини билмәй янфонини елип, кимду-биригә қопал аваз билән буйруқ беришкә башлиди. — «Бутяниң» қолини қойғузуңлар. Имзасини қойғузмиғичә йолға чиқмисун. Болди! Мениңму әһвалим махтиғидәк әмәс, — дәп сөзини аяқлаштурди. Бу пәйттә мән һәл қилғучи сәккизинчи шарни оюққа чүширип, оюнға чекит қойған едим. Үчинчи партиядә акимиз бир пайғиму егә болалмай «таза» мәғлубийәткә учриған еди. Қеришқандәк, униң чақмақтеши (зажигалка) янмай турувалғачқа, чишләвалған тамакисиниму туташтуралмай һәләк болди. «Хәп» дәймән ичимдә, чақмақташ лаппидә қилип қалса, әву адәмниң кичиккинә болсиму көңли көтириләттидә!». Шу мәһәл, худди мән ойлиғандәк, чақмақташтин валлидә қилип инчикә от ялқуни чиқти. Рәқивим, худди чоң бир ишни тиндурғандәк, хошал болуп қалди. — Һәй бала, сән қайси жүздин болисән? — дәп маңа мураҗиәт қилди у тамака исиниң тәсиридин чирайини пүрүштүргән һалда. — Бизниң жүздин болсаңғу мунчилик ойналматтиң. Еғизиңни ачқан петиң һаңвеқип турар едиң, һаңвақти. — Немила демәйли, сизни үч жүзниң исмидин үч қетим уттумғу. Спортта достлуқ болмайду, — дәп қисқила җавап бәрдим мән. Мән тайиғимни аста үстәл үстигә қойдум. Бильярдқа дегән һәвәсим техиму улғайғандәк болди. Буниңдин кейин башқа клубқа берип ойнаймән. Қазақчидин Ершат ӘСМӘТОВниң тәрҗимиси.