Әхбаратлар еқими
29 Шілде, 2021

Җамбул вә Әлимқул

Һәммимизгә мәлумки, бийил елимиз қазақ хәлқиниң улуқ ақыни Җамбул Жабаевниң 175 жиллиқ тәвәллудини нишанлаватиду. ХХ әсирниң Гомери һесапланған улуқ Җамбул – умуминсан қәдрийәтлирини, меһриванлиқни, адаләтликни, вәтәнпәрвәрликни күйлигән ақин. Әсәрлири дунияниң 50 тилиға тәрҗимә қилинған. Иҗадий паалийити Кеңәш Иттипақи дәвридә қазақ әдәбиятиниң ярқин бир көрүнүши болуп һесапланди. У өз арқисида чоң әдәбий мирас қалдурди, нурғунлиған ақинларни тәрбийилиди. Әйнә шуларниң бири – Җамбулниң нәвриси, Қазақстанниң хәлиқ ақыни Әлимқул Җамбуловтур. Мошу кичик мақаләмдә әйнә шу аиләвий әнъәниләрни давамлаштурғучи,талантлиқ ақин һәққидә ейтип өтүшни тоғра көрүватимән.
Бәзидә инсан һаятиниң айрим пәйтлиридә шундақ болидуки, бир адәмни учритип сөһбәтләшкәндә, қизиқ вақиәләр ядиңға дәрһал келиду. Әйнә шундақ әһвал мән дәсләпки қетим Әлимқул Җамбуловни учратқанда йүз бәрди. Мениң дадам Абдуқадир қари мошуниңдин оттуз төрт жил илгири дуниядин өтти. Амма униң улуқ Җамбул билән болған достлуғи һәққидики һекайилири хатирәмдә мәңгүгә сақланған. Жиллар өткәнсири у һекайиләр бизниң аилиниң чирайлиқ ривайитигә айланған. Шуңлашқа болса керәк, Әлимқул билән дәсләпки учришишим әйнә шу балилиғимда аңлиған һекайиләргә қайтидин җан киргүзди...
Бу вақиә нурғун жиллар илгири йүз бәрди. Узунағашта тәсадипи Әлимқул ақинни учритип қалдим.
— Әссаламу әләйкүм, — дәп саламлаштим ақсақал билән.
— Ваәләйкүм әссалам, — дәп, у диққәт билән маңа қариди. – Кимниң балиси болисән?
— Имам Абдуқадир қариниң, – дәп җавап бәрдим.
Мениң сөзлиримни аңлиши биләнла, у мени бағриға басти.
— Мениң бовам сениң дадаңни өз оғлидәк яхши көрәтти. Дадаңниң Җамбулниң җиназа намизини чүширип, ахирқи сәпәргә узатқанлиғини биләмсән?
Билимән, ата, — дәп җавап бәрдим.
Мана шу учришиштин кейин бизниң аилиләрниң достлуғи қайта җанланди. Буниңға Әлимқул ақин көп тәсир қилди.
Дадамниң Җамбул һәққидә ейтқан һекайилири һелиму ядимда. Дадам үчүн ақин, биринчи новәттә, жүриги таза, қәлби кәң инсан еди. Әйнә шу қийин өткән әсирниң 30-жиллири улуқ ақин дадамға ата сүпитидики инсан болуп кәткән екән. Җамбул өзиниң йеқинлирини наһайити яхши көрәттекән. Әгәр бир кишини яхши көрүп қалса, жүриги билән иззәт қилип өтәттикән.
Өткән әсирниң 30 — 40-жилллири Оттура Азия вә Қазақстанда Җамбулдәк аммибап инсан аз болған болса керәк. Сталин мукапитиниң лауреати, СССРниң нурғун орден-медальлириниң саһиби, Қазақ ССР Алий Кеңишиниң депутати... Бирнәччә қетим Сталин билән учрашқан. Кеңәш Иттипақиниң нурғунлиған атақлиқ иҗаткарлири билән қоюқ арилашқан. Җамбул тоғрилиқ Ромен Роллан, Рабиндранат Тагор, Михаил Шолохов, Мухтар Әвезов, Павел Тычина, Николай Тихонов, Самед Варгун охшаш шаир-язғучилар көп язди. Әйнә шундақ атақлириға қаримай, Җамбул кәмтар инсан болған. Өз хәлқини наһайити яхши көргән, хәлиқму уни шундақла сөйәтти. Униң иҗадий мираси пәқәт Қазақстанғила әмәс, шундақла пүткүл дунияға тәәллуқ. Қазақ хәлқиму униң билән пәхирлинәтти, шуңа аддий хәлиқ Абай билән Җамбулниң исимлирини қатар қоюп келиватиду. Җамбул иҗадийитиниң асасида қазақ хәлқиниң әсирләр давамида келиватқан хәлиқ еғиз фольклориниң әнъәнилири ятиду. Униң әсәрлири ХХ әсир қазақ әдәбиятиниң тәрәққиятиға чоң тәсир қилди.
1941-жили немис фашистлири билән шиддәтлик җәңләр болуватқан пәйттә униң «Ленинградтық өренім!» дегән шеири пүткүл дунияға тарап кәтти.
Униң нәвриси Әлимқулму атақлиқ бовисиниң көп нәрсилирини өзигә муҗәссәмләштүрүп өсти. У 1927-жили туғулған, Җамбулниң оттуранчи оғли Тоққулиниң оғли. Әлимқул дәһшәтлик ачарчилиқни бешидин өткүзди. 1932-1933-жиллири Қазақстанда миллионлиған адәмләр ачарчилиқтин қаза болди. Тәғдир тәқәзаси билән Әлимқул тирик қалиду. Өзи буни «Алланиң бәргән соғиси» дәп һесаплайдиған. 18 яшқа киргичә Әлимқул Җамбулниң тәрбийисини алиду, достлири билән тонушиду. Әлимқул бовисиниң ахирқи дәмлиригичә йенида болиду. Һазир Җамбулни Әлимқулдәк яхши билидиған адәмләр йоқ. У 1944-жили оттура мәктәпни тамамлайду. Узун жиллар давамида наһийәлик гезитта, мәдәнийәт бөлүмидә, автоклубта ишлиди. Сүйинбайниң, Җамбулниң вә башқиму ақинларниң әсәрлирини ядқа билидиған.
1948-жили язғучи Сәбит Муқановниң тәкливи билән бовиси һәққидә дәсләпки әслимисини язиду. Әлимқул – диний етиқати күчлүк Җамбулниң һаятиниң ахирқи дәқиқилирини тәпсилий йезип чиққанларниң бири. Кеңәш Иттипақи дәвридә ундақ нәрсиләрни йезиш көп җәһәттин мәнъий қилинатти.
Әлимқул кичигидинла қазақ хәлқиниң бүйүк намайәндилири билән яхши тонуш болған. Мухтар Әвезов, Сәбит Муқанов, Қасым Аманжолов, Кенен Әзербаев, Үмбетәли, Дина Нурпеисова, Әбилхан Қастеев вә башқилар билән көрүшүп, сөһбәтлишип өсти. Улар һәққидә мақалилар язди. Әлимқул атақлиқ дөләт әрбаплири Жумабай Шаяхметов вә Динмухамет Қонаев биләнму учрашқан.
Әң муһими, Әлимқул улуқ Җамбулниң нәврисила әмәс, шундақла униң иҗадийитиниң мирасхори болди. Һаятта аддий вә кәмтар инсан қолиға домбира алса, шу мәһәл һәқиқий ақинға вә философқа айлинидиған. Домбира қолида чағда у тамамән өзгирип, бөләкчә илһамлинип кетидиған. Өз нахшилирида хәлқиниң тарихини, мәдәнийитини намайиш қилатти. Шундақ пәйтләрдә биз Әлимқулниң улуқ Җамбулниң нәвриси екәнлигигә йәнә бир қетим көз йәткүзәттуқ. Униң М.Көкенов, А.Сарыбаев, А.Исқақов, Н.Лушникова билән айтисқа чүшкән пәйтлири һелиму ядимизда. Әлимқулниң бовисиға, Сүйинбайға, Нартайға, Үмбетәлигә беғишлап язған шеирлирини һәммимиз яхши билимиз.
Җамбул Жабаевниң мәктәп алдида оқуғучилар билән чүшкән сүритини яхши билимиз. Шуларниң арисида он яшлиқ Алимқул бар. Әлвәттә, улуқ ақынниң нәвриси болуш тәс. Амма у бовисиниң намиға лайиқ әвлат болуп өсти. Мәлумки, Җамбул Жабаев һәрхил милләт вәкиллири билән дост болуп өткән адәм. У бирнәччә қетим Москвада, Грузиядә сәпәрдә болған. Қәйәрдила болмисун, өзиниң әҗайип таланти билән хәлиқни һәйран қалдурған. Кейин әйнә шу йәрләрни Алимқулму зиярәт қилди. Язғучи Нағашыбек Қапалбекулыниң ейтишичә, улар Москвада, Қизил мәйданда жүргинидә хәлиқ уни тонуп, сүрәтләргә чүшкән екән. Алимқулни Ленинградта, Киевта, Ашхабатта әйнә шундақ қарши алған. Чүнки униң бовисини хәлиқ биләтти, яхши тонатти.
Оттура бойлуқ, кәмтар, меһриван, хушчақчақ Алимқул Қазақстанниң абройлуқ ақсақили болидиған. Дөләт униң әмгәклирини мунасип баһалиди. Қазақстанниң хәлиқ ақыни, хизмәт көрсәткән мәдәнийәт әрбаби, бирнәччә орден-медальларниң кавалери аталди. Алмута вилайити вә Җамбул наһийәсиниң Пәхрий граждини болди. Наһийәмиздә уни билмәйдиған инсан йоқ еди, уни һәммиси һөрмәтләтти.
Алимқул Җамбуловниң талантлиқ оғли Бекмуратму тонулған домбричи. Қазақ күйлирини бабиға йәткүзүп орунлайду. Суюнбай, Җамбул, Үмбеталы, Алимқул, Бекмурат... Демәк, әнъәнә давамлишиду.
Өткәндә Алимқулниң оғли, мениң йеқин ағинәм Муратхан телефон қипту. «Сүйүнчә, достум, нәврәм дунияға кәлди. Саңа биринчи болуп хәвәр бериватимән» дәйду. Мән чоң хошаллиғи билән чин қәлбимдин тәбриклидим.
Ақын Алимқул мошуниңдин бәш жил илгири дуниядин өтти. Арқисида шагиртлири, китаплири, шеирлири қалди. Әнди униң исмини кочиларға, мәктәпләргә беридиған пәйти кәлди дәп ойлаймән. Қазақ хәлқиниң тарихида, әдәбиятида униң исми атақлиқ Суюнбай, Җамбул вә Үмбеталылар билән биллә туруши керәк.