• Әхбаратлар еқими
• 13 Қаңтар, 2022

Әсир тәңтуши

Чоңчиғанлиқлар бир әсир гувачиси Аминәм Мөрдинованиң (сүрәттә оттурида) исмини алаһидә һөрмәт билән тилға алиду. Чүнки Аминәм ана немис басқунчилири елимизгә бесип киргән жили үчинчи синипта оқувататти. Оқушини ташлап, өгиси қатмай туруп етиз-ериқта ишлигәнләрниң бири сүпитидә арқа сәптә җасарәтлик әмгәк қилди. Улуқ Ғалибийәтни йеқинлатқанларниң бири болғачқа, шиддәтлик жиллар тоғрисида аниниң ейтари аз әмәс. Аминәм аниниң мәйдиси медальға толған. Улуқ Вәтән уруши жиллири арқа сәптә көрсәткән әрлиги һәм он бала тепип қатарға қошқанлиғи үчүн «Алтын алқа» медали биләнму тәғдирләнди. 

Гөһәрбүви ИСМАЙИЛҖАНОВА,
«Уйғур авази»

Нураний ана билән униң өйидә сөһбәтләштуқ. Анини 95 яшқа кирди дегәнгә ишәнгүмиз кәлмәйду. Тил көздин сақлисун, тетик-тимән, хатириси сағлам. Арилап чақчақму қилип қойиду. Дәстихан төригә тоздәк яришип олтарған аниниң әтрапида бала-чақа, нәврә-чәврә, әврилири пәрванә. 
— Яш чоңайғансири жиқилип чүшүп, балиларға бир бала тепип бәрмәй дәп һаса тутувалсам, чәвриләр елип қачиду. Һасисизғу маңиверимән. Көзүмгә шикайәт йоқ. Гезит-журналларни көзәйнәксиз оқуймән. Бирақ мән үчла синипни оқудумғу. Униңдин кейин мәктәп дегәнни көрмидим. Әнди растимни ейтай, қулиғим сәл-пәл сир бериватиду, — дәп башлиди сөзини Аминәм ана. 
 — Әсли өзәм Яркәнт шәһиридики Дөңмәлә мәһәллисидин. Ата-анам тәвәдә дәсләпкиләрдин болуп «Елтай» колхозиниң һулини қурғанларниң бири болған екән. Рәмити дадамниң исми – Әҗайип, фамилияси – Мөрдинов. Колхозда рәис болуп ишләватқан вақтида уруш башлинип, жутдашлар қатарида җәңгә атланған еди. Мән болсам, шәһәрдики Молотов намидики мәктәпниң үчинчи синипида оқувататтим, хатирәмдә ениқ сақлинип қалғини – оқушумни ташлашқа мәҗбур болдум. Мәктәпкә берип, муәллимгә “Мән буниңдин кейин оқушқа келәлмәймән”, дәп өпкидәп жиғлиғиним техи есимдә. Чүнки учамға кийгили – кийим, укилиримға йегили тамақ йоқ. Балиларниң тунҗиси, әсқетип қалғини мән болғачқа, мәктәпкә йенип бармидим. Етизда буғдай терип, суғириш, оруш, кечилири хаманда ашлиқ чәшләш дегәндәк барлиқ иш биз охшаш оғул-қизлар вә қери момай-бовайлар зиммисигә чүшти. Чамимиз йетидиған ишниң һәммисини қилдуқ. Ишлимигән иш қалмиди, — дәп мәйүсләнди ана. Әл бешиға чүшкән еғир жиллар есиға кәлсә керәк, әтималим. 
Униң қоруқ басқан үзлиридин еқиватқан көз яшлири тохтар әмәс. Һәммә шүк, җим-җит болуп қалдуқ. Җим-житлиқни оғли Маликҗан бузди. 
— Апа, йол ясиғанлириңизни ейтип бәрмәмсиз? — деди. 
Еғир уһ тартивалған ана титиригән қоллири билән көзлирини сүртүп:
— У жиллири Яркәнттики бир топ тәңтуш, достлиримиз билән Талдиқорған – Текели йолини ясидуқ. Болупму йол ясаш интайин мүшкүл екән. Худди қошуқ охшаш төмүрдин ясалған әсвап билән тағларни колап йол ачаттуқ. Оғул балилар нә-нә йоған ташларни домилитип чүшириду. Мана шундақ бир чағда биллә ишләватқан жутдишимиз ғар таштин ғулап  кәтти. Мана шу кишини биз жуқурида белимизгә ағамча бағлап, бир учини униңға ташлап, аман-есән елип чиққан едуқ. Ундақ вақиәләр тола. Биз тартқанни һечким тартмисун, балам. Ләнити “уруш” дегән сөзниң етила дәһшәтликқу.  Оқниң үни аңланмисун! — деди жут аниси титиригән авазда.
Уруш түгәп, Аминәм ана 16 яшқа киргәндә, чоңчиғанлиқ Иминҗан Бақиев билән аилә қурди. Уруштин кейинки жилларму оңай болғини йоқ. Қалақлашқан егиликни тикләш, җапа-мәшәқәтлик ишлар, етиз-ериқтики жил он икки ай түгимәйдиған ишлирида болди. Иминҗан ата иккиси он пәрзәнт тепип, қатарға қошти. Иминҗан атиниң вапатидин кейин балини қатарға қошуш Аминәм аниниң зиммисигә қалиду. Тәғдирниң бу синақлиридинму сүрүнмәй өтиду. Пәрзәнтлирини қанатлиққа қақтурмай, тумшуқлуққа чоқтурмай чоң қилиду. Йәргә ишләп үгәнгән дехан ана балилирини оқутуш үчүн беғидики өлчүк йеригә көктатниң һәммә түрини дегидәк пәрвиш қилди. Оғуллири йәр чанап, кәйзә тартиш ишлириға әсқетип, униң билән тәңла көктатчилиқта чиниқти. Беғида лаза, чәйзә, помидор, чамғур пәрвиш қилип, базарға елип чиқип, сетип пул қилип, пәрзәтлирини кийгәнниң учисиға, йегәнниң ағзиға қаратмай чоң қилди. Көктат терип, балилириниң һәммисини дегидәк оқутуп, қатарға қошти. Он балисиниң бири – алий билимлик педагог, йәнә бири қурулушчи болса, қалғанлири оттура кәспий билимгә егә һәрхил кәсип егилири. Улардин әндиликтә 23 нәврә, 45 чәврә, 2 әврә сөйди. Аминәм анини бүгүн улар зериктүрмәйду. Оғли Маликҗан билән туруватқан ана бир аилиниңла әмәс, бәлки жутниң тәвәррүк аниси. Бир әсирниң үзини көрүватқан аниниң өй төридә орни, қәлб төридә һөрмити бөләкчә. Аниниң һалидин хәвәр алғач, биз Маликҗанниму сөһбәткә тарттуқ.
Германиядә икки жиллиқ  һәрбий хизмитини өтәп кәлгән дипломлуқ қурулуш инженери жутида ПМК мәһкимисидә, шәһәрдики кәспий-техникилиқ училищеда мастер болуп ишлиди. Колхоз-совхозлар тарап кәткичә илгәрки Киров колхозида қурулуш инженериму болди.
— Ташкәнттики техникумни тамамлиғандин кейин кәспим бойичә ишләп үгинип қалғачқа, ихтисадий боһран жиллири өйдә тенәп-тәнтирәп кәтмидим. Аилини асраш үчүн һәрхил саһаларда ишләшкә тоғра кәлди. Һазир болса, бирқанчимиз қурулуш бригадисини тәшкил қилип турғузуш билән бәнт болуватимиз. Әмгәккә интилған адәмгә иш тепилидекән. Пәқәт «алма пиш ағзимға чүш» дәп асманға қарапла йетивелишқа болмайду. Базар ихтисади дәври, риқабәтчилик. Әң муһими, һүнәр үгиниш керәк. Һә һүнәрлик адәм һәргиз йәрдә қалмайду. Балилиримниму әмгәксөйгүчлүккә тәрбийиләватимән, — дәйду. 
 Ахирида Аминәм анидин узақ яшашниң сири тоғрисида соридуқ. Ана болса узун өмүрниң  роһий тазилиқ, тинимсиз әмгәк қилишниң нәтиҗисидила несип болуватқанлиғини йошурмиди. Дайим алиқанлирини йейип: “Әл жутқа – аманчилиқ, хатирҗәмлик, заманимиз тинич, асминимиз очуқ болғай!” дәп дуа бериду. Бизгиму шундақ тиләкләрни ейтип, дәрвазиғичә узитип чиқти. Анилар аман болсун!

Панфилов наһийәси.