• Әхбаратлар еқими
• 11 Шілде, 2018

Таксист

Йолдаш МОЛОТОВ, «Уйғур авази». Адәттә, таксистлар наһайити «саватлиқ», йәни «билимлик ихтисатчи вә сәясәтшунас» келиду. Йол бойи һөкүмәтниң ихтисадий сәяситидики барлиқ «сәлбий» тәрәпләрни рульда олтиривелипла һәл қилишқа қабил. Қизиқ йери, уларниң һәр қандақ мәсилигә мунасивәтлик наһайити «салаһийәтлик» пикри моҗут. Йәнә бир тәкитләйдиған әһвал, таксистлар билиминиң мәнбәси машинидики радиодин берилидиған әхбаратлар еқимидин вә иҗтимаий торлардин келиватқан йеңилиқлардин ибарәт.Йеқинда бир таксист акимиз билән сөһбәттә болуп қалдим. Сөһбәтдишим кеңәш дәвридин башлап мошу иш билән шуғуллинип келиватқан тәҗрибилик таксист екән Униң «такси – бу хәлиқниң һаят дәриҗисиниң көрсәткүчи» дегән сөзи мени ойландуруп қойди. Һәқиқәтәнму, таксида имканийити бар адәмләрла маңидиғу. Иккинчи тәрәптин у айрим кишиләр үчүн җан беқиш мәнбәси. Шуңлашқа бүгүнки таксистлар һаятини «тәтқиқат» қилип көрүшкә бәл бағлидим. Һазир Алмутида кочиға чиқип қолуңни көтирип үлгәргичә, кәйни-кәйнидин бирнәччә такси келип тохтайду. Кона жигулидин башлап, техи автосалондин йеңи чиққан джипларму хизмитиңгә тәйяр. Бу һәйран қаларлиқ иш әмәс. Риқабәт көп болғачқа, баһани өзәң бәлгүләш имканийитиму бар. Болупму йезилардин келип бу иш билән шуғуллиниватқанларниң баһаси төвән. Қизиқ йери, нурғуни шәһәр ичини яхши билмигәчкә, уларға баридиған җайиңниң адресини йол бойи ейтип вә көрситип турушиң керәк. Сәралиқ таксистларниң йәнә бир алаһидилиги, йолда қошумчә «сәпәрдаш» чиқип қалса хошал болуп, сениңдин соримайла олтарғузувериду. Һәтта, йүз тәңгигә херидар чиқип қалсиму еливалиду. Чоң әвлат вәкиллириниң есида болса керәк, илгири таксистлар наһайити әрзән баһа тәклип қилған херидарларға «Халимисаң кәйнимдә трамвай келиватиду, шуниңға олтиривал» дәп қойдиған. Йәни таксист өз хизмитиниң қәдрини чүшәрмәтти. Һазирчу, пул тепиш наһайити қийин болуп кәттиму? Униң үстигә кейинки вақитларда кочиға чиқип такси тохтитиватқанлар сани күн санап азаймақта. Чүнки, хәлиқ һазир таксини өйигила чақиртиду. Бу заманивий технологияләрниң бир көрүнүши. Заманивий технологияләр демәкчи, һазир такси хизмитиму көп җәһәттин әйнә шундақ заманивий усулларда ишләшкә көчүватиду. Бу херидар үчүнму һәм хизмәт көрситидиғанлар үчүнму қолайлиқ. Мошу мақалини тәйярлаш җәриянида әйнә шундақ усулда ишләватқан тонушумни сөһбәткә җәлип қилдим. – Һазир таксистлиқ қилимән десәң биринчи новәттә, Интернет қошулған яхши смартфониң болуши лазим, – дәйду сөһбәтдишим. – Мәсилән, мән «Яндекс-таксида» ишләймән. Тәкитләш лазимки, «Яндекс-такси» бу таксопарк әмәс, бәлки смартфондики мәхсус қошумчә. У — херидар буйрутмисини елиш, буйрутмини таксистқа йәткүзүш васитиси. Униң үчүн сиз «Яндекс» билән ишләйдиған таксопаркқа берип шәртнамә түзүсиз. Униңда сиз тоғрилиқ барлиқ мәлуматлар болиду. Шуниңдин кейин мәхсус қошумчини смартфонға жүкләйсиздә, ишни башлаверисиз. Бу йәрдә һәр бир буйрутмидин он пайиз «Яндекс-таксиға», йәттә пайиз таксопаркқа әвәтилиду. Мәсилән, миң тәңгилик буйрутма болса, йүз йәтмиш тәңгини шуларға берисиз дегән сөз. Униң үчүн сизниң телефондики һесап-чотиңизда кам дегәндә миң тәңгә болуши лазим. «Яндекс таксиниң» алаһидиликлири көп. Мәсилән, әтигәнлиги яки кәчқурунлуғи, йәни, херидар көп вақитта «Яндекс-такси» қошумчә һәқ төләп бериду. Йәни херидар бәш йүз тәңгә төлисә, «Яндекс-такси» маңа қошумчә йәнә бәш йүз тәңгә (он йәттә пайизни алиду) һесап-чотқа ташлайду. Әгәр өйгә қайтқанда «сәпәрдаш» дегән буйрутмини бәрсиңиз, йәнила йолувчи тепип бериду. Униңдин ташқири «эконом», «комфорт», «бизнес» дегән дәриҗиләр бар. Әгәр машиниңиз йеңи һәм яхши болса «комфорт» вә «бизнес» категориялири бойичә хизмәт көрситишиңизгә болиду. Уларниң баһаси башқиларға қариғанда хелила жуқури. Умумән, «Яндекс-такси» маңа охшаш пәқәт өзигә ишләшни халайдиғанлар үчүн наһайити қолайлиқ. Халиған вақтиңда ишқа чиқисән, “уни қил, буни қил” дәйдиған һеч ким йоқ. Өзәң бәг,өзәң хан. Тапавәтму яхши. Мәсилән, шәхсән өзәм әтигәнлиги саат сәккиздин он иккигичә ишләймән. Чүштин кейин болса, саат иккидин алтигичила ишләймән. Күнигә, барлиқ чиқимларни чиқиривәткәндә, он миң тәңгә тапимән. Әлвәттә, һармай,тиришип ишлисәң униңдинму көп тапқили болиду. Бу пәқәт өзәңгила бағлиқ. Һесаплап көрсәк, ейиға үч йүз миң тәңгә әтрапида ахча тепишқа болидекән. Сәлбий тәрипи, биз иҗтимаий төләмләрни, йәни пенсия фондиға төләмләрни төлимәймиз һәм әмгәк стажиму һесапқа елинмайду. Пенсиягә чиққанда немә болдиғинини билмәймән. Һазирчә, аиләмни мошу тирикчиликниң арқисида асраватимән. Алмутида таксопаркларму көп. Уларниң һәммиси шәхсий ширкәтләр болуп һесаплиниду. Қанунға мувапиқ, уларниң айрим имтиязлири бар екән. Мәсилән, аэропортларда, вокзалларда, чоң сода мәркәзлиридә, шәһәрниң чоң кочилирида мәхсус орунлири бар. Әнди өз алдиға ишләйдиған шәхсийләрниң (таксистлар уларни өзара “явайи таксистлар” дәпму атайду) ундақ мүмкинчилиги йоқ. Униңдин ташқири шәхсийләргә адәмләр көп топланған җайларда вақирап херидарларни чақириш мәнъий қилинған. Өткәндә мошундақ әһвалларға мунасивәтлик шәхсийләр билән рәсмий таксистлар арисида бираз җаңҗалму болди. Шәхсийләр һәтта риқабәтчилириниң машинилириниң балонлирини тешиветишкә, һәтта әйнәклирини чеқиветишқичә барған. Дөләт органлириниң қәтъий һәрикәтлири түпәйли бу қанунсиз һәрикәтләргә дәрһал рәдийә берилди. Униңдин ташқири шәхсий таксистларни рәсмий тиркәш һәм қанунға мувапиқ селиқ төлитиш җәрияниму қизғин кетип бариду. Новәттә сөһбәткә әйнә шундақ шәхсий машиниси билән тирикчилик қиливатқан тонушумни җәлип қилдим. – Дәсләп рәсмий ишимдин бош вақтимда киракәшлик қилип жүрдүм,– дәйду тонушум. – Тәҗрибәм аз болғачқа тапқинимға қариғанда маңғиним тола болидиған. Кейинирәк дөләт органлириму бизгә охшашларни “қисишқа” башлиди. Шуңлашқа рәсмий ишләшкә көчүп, «Эконом такси» ширкити билән шәртнамә түздүм. Шәртнамигә мувапиқ, һәр айда мән ширкәт һесап-чотиға он бәш миң тәңгә салимән. Һесаплисақ уларниң хизмити үчүн күнигә бәш йүз тәңгә төләймәнкән. Қалған тапавитим — өзәмгә тәәллуқ. Ишниң утуқлуқ болуши үчүн Интернет қошулған смартфон елишиң вә шәһәрни яхши билишиң керәк. Бешида һәрқандақ буйрутмини аливерәттим. Йәни шәһәрниң у четидин бу четиға бош барған вақитлиримму болған. Униң һәммиси,әлвәттә, артуқ чиқим. Һәтта күнигә 400 – 500 километр маңған күнлиримму болған. Һазир тәҗрибәм бар. Кәлсә-кәлмәс буйрутмиларни алмаймән. Асасән херидарлар көп болидиған пәйтләрдә, йәни әтигәнлиги ишләймән. Бәзидә херидарларни күтүп вақтиң өтиду. У вақитта күткән һәр бир минут үчүн жигирмә тәңгә маңиду. Буму биз үчүн яхши. Униңдин ташқири бәзидә айрим идариләр һөҗҗәт-хәтлирини тегишлик орунларға йәткүзүш үчүн, өйдә унтулуп қалған нәрсилирини елип келиш үчүнму бизниң хизмитимиздин пайдилиниду. Мошуниң өзи аһалиниң бизниң ишимизға болған ишәнчисиниң ешиватқанлиғиниң ипадисидур. Умумән, оттура һесап билән күнигә таза йәттә-сәккиз миң тәңгә тапимән. Хәлқимиздә «Дехан арман билән яшайду» дегән тәмсил барғу. Мән уни өзәмчә «Таксистта арман көп» дәп өзгәртивалдим. Бизму «бүгүн 10 миң таптим, әтә 15 миң тапимән» дегән үмүттә яшаватимиз. Худаға шүкри, күндики ненимизни күндә тепип йәватимиз. Әнди наһийәләргә қатнайдиған таксиларниң паалийити өз алдиға бир мавзу. Чүнки улар алаһидә «тәбиқә» һесаплиниду. Уларниң арисида мәсилән, Чонҗидин херидарларни бир йерим саатта йәткүзүп кәлгән, «шумахер» атилип кәткән таксистларму болған. Адәттә бу йолни үч-төрт саатта бесип өтүшкә болиду. Улар мошу йолдики һәрбир ойман-чоңқурни, һәр бир полиция туридиған җайни ядқа билиду. Һазир, йеңи йол ечилғандин кейин, күнигә икки-үч рейс қилишиму мүмкин. Улар тәвлүкниң һәр қандақ вақтида йолға чиқишқа тәйяр. Униңдин ташқири, һазир бу таксистларму заманивий технологияләрни толуқ пайдилиниватиду. Шәхсән өзәм мошу мақалини йезиватқан пәйттә «Индрайвер» қошумчиси арқилиқ Чонҗиға беришқа буйрутма бериведим, бәш минут өтмәйла таксистлар алақигә чиқишқа башлиди. Пулиға чидисаңла, өйүңдин елип, халиған җайиңға йәткүзүп қойиду. Шундақ қилип, һазир таксист болуш үчүн пәқәт машина һайдаш маһаритиң азлиқ қилиду. Униң қошумчә заманивий технологияларни яхши билишму муһим. Чүнки, бүгүнки күндә, қандақ ишта ишлишиңдин қәтъий нәзәр, риқабәткә қабил болғандила утуққа йетишиң мүмкин.