• Әхбаратлар еқими
• 26 Қыркүйек, 2018

Дилларни йорутқан әсәр

Конилар “Китап – билим булиғи” дәп бекар ейтмиған екән. Һазир 70 яшниң әтрапидики бизниң әвлат буни яхши билиду. Чүнки бизниң пүткүл аңлиқ һаятимиз кеңәш дәвридә өтти. Кеңәш хәлқи дуниядики әң көп китап оқуйдиғанлардин һесаплинатти. Шәһәр, наһийә мәркәзлири бу яқта турсун, һәтта әң жирақтики йеза-авулларда китапханилар моҗут болидиған. Кичик-кичик озуқ-түлүк дуканлиридиму йеңи чиққан бәдиий әсәрләрни сетивелишқа болатти. Йеқинда тонушум соға қилған Мәһәмәтҗан Садиқниң “Гүмбәзлик қәбирниң сири” намлиқ тарихий романини оқуп чиққандин кейин әйнә шундақ өтмүшни кинәп, сеғинип қалдим. Һазир ойлисам, у әдәбиятниң мүмкинчилигиму, қәдриму зор болған дәвир екән. Әнди беваситә бу әсәргә тохталсақ, у намидин мәлум болғинидәк, көплигән сирлиқ сәһипиләрни, “ақ дағларни” ашкарә қилип, тарихимиздин сир чекиду. Әсәрдә һәқиқәтәнму, реал вақиәләр ипадиләнгән. Чүнки у шу вақиәләрниң тирик шаһиди вә иштракчиси болған хәлқимизниң улуқ классик шаири Билал Назимниң “Ғазат дәр мүлки чин” дастани асасида йезилған. Мәһәмәтҗан Садиқ дастандики һәрбир мисраниң мәнасиға чоңқур чөкүп, уни техиму бейитип, аддий оқурмәнгә аддий тил билән йәткүзүп бериду. Болупму, әсәрдики Абдурусул бәг, Садир Палван, Махмут почиларниң образлири интайин тәсирлик, йетүк ипадиләнгән. Булар аң-сәвийәси, көзқариши, мәнпийити җәһәттин һәрхил тәбәқиләргә мәнсүп шәхсләр. Әсәрдә буниңдин 150 жил муқәддәм йүз бәргән вақиәләрни баян қилсиму, шу дәвирләрдики хүнүк, паскина илләтләрниң һелиму моҗутлуғиға өкүнүп, “һәссинә” дәп пуған чәккүзиду. Тәғдиримизгә чепиқ болуватқан мәнсәпхорлуқ, җаһиллиқ, көрәлмәслик, бепәрва атидин балиға “мирас” болуватқиниға ечиндуруп, қәлбиңни азаплайду. Һәр мисрасидин әйнә шундақ нида вә илтиҗа тәпчип турған бу надир әсәр һәрқандақ китапханни ойландурмай қоймайду. Биз, қазақстанлиқ уйғурлар, қедимий тәрәққият җәһәттин дуниядики илғар хәлиқниң бири һесаплинидиған әлниң кичиккинә бир парчиси. Дунияға тарилип кәткән қандашлиримиз қанчә! Амма, бәрибир бизниң тәғдиримиз тарихий Вәтинимизниң келәчигигә бағлиқ. Шуңа, “Гүмбәзлик қәбирниң сири” охшаш әсәрләр келәчәк әвлат үчүн шам чирақ, нишан болғуси. Әпсус, кеңәш уйғур әдәбиятиниң асасини салған, уни жуқури балдаққа көтәргән бүйүк намайәндилиримиз дуниядин өтти. Уларниң изини басқидәк әдипләр техи чиққини йоқ. Тарихий Вәтинимиздә йоруққа чиққан вә чиқиватқан илғар әсәрләр көп. Әрәп йезиғидики бу китапларни кирилл, келәчәктә латин һәрипидә әлгә таритиш муһим. Мән, пәйттин пайдилинип, “Гүмбәзлик қәбирниң сири” романиниң муәллипи Мәһәмәтҗан Садиқниң роһиға бешимни әккүм келиду. Шундақла бу әсәрни бизгә тәғдим қилған, йәни униң тәшәббускари болған бағвән-шаир Давут Мусаевқа, һамийлиқ қилған Уйғур наһийәлик “Бағвәнләр” җәмийитиниң әзалириға, униң рәиси, “Тәңриқут” дехан егилигиниң рәиси Уйғун Арзиевқа, әсәрни нәширгә тәйярлиған журналистлар Әхмәтҗан Исрапилов, Мухтәрҗан Җумаров вә Хуршидәм Һезимоваға чин дилимдин тәшәккүр изһар қилимән. Уларниң бу әсәрни ана тиллиқ мәктәплиримизгә, китапханиларға соға қилғини алийҗанап меһнәт. Келәчәктиму уларниң мәзкүр милләтпәрвәрлик паалийитини башқиму көзи очуқ, аңлиқ, һаллиқ қериндашлиримиз давам қилсекән, дәп тиләймән. Абдуҗелил СЕЙИТОВ. Уйғур наһийәси.