• Әхбаратлар еқими
• 18 Наурыз, 2020

Тәвәррүк җоза

Гөһәрбүви ИСМАЙИЛҖАНОВА, «Уйғур авази» Яркәнттики бу тарихий җоза һәққидә жутдашлиримиздин әмәс, алмутилиқлардин аңлиғиним қизиқ болди. Униң 140 жиллиқ тарихи бар екән. Раст болса, Веливай мечитиниң «тәңтуши» охшайду. Мени җозиниң тарихи қизиқтурди. Һәрқандақ жут өзиниң нураний анилири билән пәхирлиниду. Яркәнттиму ибрәтлик һаят йоли, җапалиқ әмгиги билән көңүл қетида һөрмити, өй төридә орни бар анилар аз әмәс. Шеринбанум һаҗим Һаширова әйнә шулар җүмлисидин. Уни шәһәрниң “Дөңмәлә” дәп аталған мәһәллисидин таптим. Әсли теги-тәкти дөңмәлилик Шеринбанум сүйиги қатмайла ата-аниси билән етиз-ериқ ишлириға арилашти. Йеңидин қурулған «Трудпахтилиқ» дәп аталған колхозда ишләйду. У 10 яшқа кәлгәндә, йәни 1934-жили ата-аниси билән чегариниң у қетиға кетишкә мәҗбур болдидә, өсмүрлүк чағлири Ғулҗида өтти. Йешиниң өтүп кәткинигә қаримай, Ғулҗидики «Шәриқ» мәктивигә кирип оқуди. Һосманҗан исимлиқ жутдиши билән аилә қурған Шеринбанум Һаширова тәғдир тәқәзаси билән 1956-жили Қазақстанға көчүп чиқтидә, әр-аял иккиси илгәрки «Октябрьниң 40 жиллиғи» намидики колхозда әмгәк қилди. — Йолдишим Һосманҗан — бағвәнчилик, мән болсам, көктатчилиқ билән шуғулландим, – дәп өтмүшни әслиди ана. – Нами пүткүл Кеңәш Иттипақиға мәшһур болған колхозда 365 күн тиним тапматтуқ. «Ишлигән чишләйду» дегәнгә әмәл қилип, җан беқиш койида тинмай әмгәк қилдуқ. Көктатчилиқ демәкчи, асасән өзәм пияз өстүрүш билән бәнт болдум. Һә, көктат дегән алаһидә күтүмгә, пәрвишкә муһтаҗ. Ана йәргә ишләшни билсиңиз, ач қалмайсиз. Қутлуқ кәтминимиз мүридин чүшмиди. Бизниң замандашлиримиз яхши билидуки, у чағларда егиликтики үлгилик ишлиримиз көргәзмиләргә қоюлатти. Йәнә келип, Москваға апиратти. Балиларниң дадиси қайси бир жили ушбу шәһәрдә уюштурулған Хәлиқ егилиги муваппәқийәтлири көргәзмисигә берип, медаль билән қайтти. Аниниң сағлам хатириси мени зоқландурди. Мәрһум Һосманҗан ата билән сәккиз пәрзәнт сөйгән ана балилирини әл қатари беқип қатарға қошти. Пәрзәнтлиридин 24 нәврә, 6 чәврә, 10 әврә сөйгән ана: — Қизим мән бәхитликмән. Мошу балилиримниң дөлитидә бармиған, көрмигән шәһирим қалмиди. Россия, Өзбәкстан, Түркмәнстан, Қирғизстанни арилап кәлдим. Мустәқил Қазақстанниң пайтәхти Нур-Султанға бәш жил бурун барған болсам, икки жил бурун Бишкекта болдум, —деди ана хошаллиғини йошуралмай. Ана бизни җозиға тәклип қилди. Маңа “биз көрәйли дәп кәлгән җоза мошу болса керәк” дегән ой кәлди. Хаталашмаптимән, бу җозиға тоғра 140 жил бопту. Бу аилә қәйәрдә болса, җозиму шу йәрдә екән. Бирақ, уни ким вә қәйәрдә ясиди — у тәрипи намәлум охшайду. Бу тоғрилиқ бизгә Меһрибанум аниниң Ташкәнттин меһманға кәлгән қизи Меһривай ейтип берип, мундақ деди: — Анам һазир кәнҗә қизи Зәйтүнәм билән туриду. Биз аилидә сәккиз пәпзәнт едуқ. Бир акамдин бевақит айрилдуқ. Йәттимиз вақит тапсақла анимизниң қутлуқ өйигә алдираймиз. Мән Ташкәнттики Тиллар институтини тамамлап, шу яқлиқ болуп қалғиним билән пат-патла ана жутумға келип, анамниң йенида болушқа тиришимән. Анам йеши йетип қалғиниға қаримай, техи өткән жилғичә бағдики өлчүк йәргә ишләп, көктатниң һәммә түрини, яхши көридиған гүллирини пәрвиш қилди. Задила һардим демәйду. Өткән жилғичә намаз өтәп, Роза тутти. Һели жутдашларниң той-төкүн, нәзир-чирақлиридин қалмайду. Әнди бу җозиниң өз алдиға бир тарихи бар. Өйгә киргән чоң-кичиккә униң гепини қилип зерикмәйду. Чүнки бу җоза Яркәнттә селинған надир ядикарлиқ «Веливай мәдрисиси» билән қурдаш. Уму миқсиз ясалған. 140 жилға йеқин тарихи бар җоза аиләвий ядикарлиқ сүпитидә балидин-балиға қеливатиду. Нәвриләрниң аиләвий һаятиму мошу җозидин башланди. Анам йәнә бир нәврисиниң тойини күтүп жүриду, уму мошу җозидин башлиниду. Қисқиси, бу биз үчүн тәвәррүк җоза. Шундақла бу аилидә XVІІІ әсирниң ялдамиси болған бир яғач тәңнә бар. У өз алдиға бир мавзу. Шундақ қилип, бизму Шеринбанум һаҗим анимизниң қутлуқ босуғисида болуп, қутлуқ җозисидики бәрикәтлик дәстихинидин еғиз тегип, аниниң һекайисини тиңшаш пурситигә егә болдуқ. Панфилов наһийәси. Дилраба МӘҢСҮРОВА чүшәргән сүрәт.