• Әхбаратлар еқими
• 03 Қыркүйек, 2020

Қазақстан Президенти Қасым-Жомарт Тоқаевниң Шәмәй ядро полигониниң йепилиши мунасивити билән Билдүрүши

Һөрмәтлик вәтәндашлар!
Мошуниңдин топ-тоғра 29 жил илгири, 29-августта Қазақстан Җумһурийитиниң Тунҗа Президенти – Елбасы Нурсултан Әбишоғли Назарбаев ядролуқ қурал-ярақлардин баш тартиш тоғрилиқ тәңдиши йоқ тарихий қарар қобул қилип, антиядролуқ һәрикәтниң карванбашлириниң бири болди. Бирләшкән Милләтләр Тәшкилатиниң қарариға бенаән, 29-август Хәлиқара ядро синақлириға қарши һәрикәт күни дәп елан қилинди.
Мана, шундақ қилип, 450дин ошуқ партлаш йүз бәргән дуниядики әң чоң синақ мәйданиниң бири — Шәмәй полигони, сабиқ Кеңәш Иттипақи рәһбәрлигиниң қаршилиғиға қаримай, бирәтола йепилди. Бу келәчәк әвлатниң парлақ келәчиги билән дөлитимизниң утуқлуқ тәрәққияти үчүн қобул қилинған һәл қилғучи қарар болди. Шуниң билән биллә дунияниң һәрхил җайлиридики синақ мәйданлириниң йепилишиға йол ачқан күчлүк тәшәббусқа айланди.
Мустәқиллиқни ядролуқ қуралсизлиништин вә аммивий қириш қурал-яриғини тарқатмаслиқ бойичә течлиқ нийәт билән қарши елишимиз Елбасыниң ирадиси вә дана сәясити түпәйли әмәлгә ашқанлиғи ениқ.
Елбасы Нурсултан Әбишоғли Назарбаев тарихта дәсләпки қетим ядролуқ полигонни өз әрки билән йепиш тоғрилиқ парасәтлик қарар қобул қилиши арқилиқ дуниядики бехәтәрликни вә течлиқни тәминләшкә зор төһпә қошти.
Мошу қәйсәрлик дуния тарихида ярқин сәһипә болуп қалидиғанлиғиға гуманим йоқ.
Һөрмәтлик қазақстанлиқлар!
Шәмәй полигонидики ядролуқ синақлар адәмләрниң саламәтлигигә вә әтрап муһитқа орни толмас зиян кәлтүрди. Хәлиқ арисида ағриқларниң вә өлүм-житимниң көпийишигә сәвәп болди, чегаридаш регионларниң тез-арида зәхмилинишигә елип кәлди. Полигонниң әтрапидики 300 миң метр квадрат территориядә бир йерим миллионға йеқин хәлиқ турди. Мутәхәссисләр шуларниң 500 миңи беваситә радиоактив маддилар билән зәхмиләнди дегән пикиргә кәлди.
Полигон йепилғандин кейин узақ муддәтлик ядролуқ синақлардин зәрдап чәккән адәмләр билән регионларни әслигә кәлтүрүш Қазақстан үчүн новәт күткүзмәйдиған вәзипигә айланди.
Мошу мәхсәт үчүн Қазақстанниң Тунҗа Президенти Нурсултан Әбишоғли Назарбаев 1992-жили 18-декабрьда «Шәмәй ядролуқ синақ полигонидики ядролуқ синақлар ақивитидин зәрдап чәккән гражданларни иҗтимаий һимайә қилиш тоғрилиқ» Қанунға қол қойди. Бу һөҗҗәттә хәлиқни давалаш, сағламландуруш, иҗтимаий һимайә қилиш вә илгәрки полигон территориясини иҗтимаий-ихтисадий тәрәққий әткүзүш бойичә комплекслиқ чариләр қараштурулди.
Мошу йөнилиштики системилиқ ишлар давамлишиватиду. Һазирқи таңда Қазақстан Җумһурийитиниң Һөкүмити гражданларниң көрситилгән дәриҗиләр үчүн иҗтимаий капаләт даирисини пәйдин-пәй кәңәйтишни қараштурмақта.
Шуниң билән биллә илгәрки синақ полигон территориясигә әркин кириш вә һаҗәт болған назарәтниң болмаслиғи ядролуқ қурални тарқатмас режиминиң бузулуши ховупини пәйда қилип, ядролуқ терроризм хәтирини күчәйткән еди.
Дөләт рәһбәрлигиниң ядролуқ қурални тарқатмаслиқ бойичә өз вақтида қобул қилған чарилири хәлиқара мәйданда күчлүк ядролуқ арсеналниң назарәтсиз тарқилишидин келидиған ховупни толуғи билән йоқ қилди.
Шундақ қилип, полигон ядролуқ зиддийәтниң күчлүк васитисидин илмий тәтқиқатлар объектиға айланди. Хәтәрлик объектларниң ишәшлик күзитини тәминләйдиған көпдәриҗилик мудапиә системиси ясалди. Зәхмиләнгән территорияләрни әслигә кәлтүрүшкә беғишланған йәттә чоң лайиһә әмәлгә ашурулди.
Келәр жили бирқатар европилиқ әлләрниң көләмигә тәң келидиған, умумий мәйдани 18,5 миң квадрат-километр полигонда комплекслиқ экологиялик тәтқиқат ишлири аяқлишиду.
Умумән, Шәмәй синақ полигонидики бехәтәрлик әһвални тәминләйдиған илмий-техникилиқ вә инженерлиқ ишлар һазирғичә дунияда тәңдиши йоқ һесаплиниду.
Полигонни денуклеаризацияләш ишлири Қазақстанниң Россия Федерацияси, АҚШ охшаш әлләр билән, шундақла хәлиқара тәшкилатлар билән, биринчи новәттә, МАГАТЭ билән кәңдаирилик өзара иш-һәрикити даирисидә жүргүзүлидиғанлиғини тәкитләп өтүш орунлуқ. Биз шериклиримизгә мошундақ стратегиялик муһим саһада көпжиллиқ утуқлуқ һәмкарлиқ орнатқанлиғимиз үчүн чоң миннәтдарлиғимизни изһар қилимиз.
Һөрмәтлик җамаәт!
Қазақстан Җумһурийитиниң Тунҗа Президенти – Елбасы Нурсултан Әбишоғли Назарбаевниң Шәмәй ядролуқ полигонини йепиш тоғрилиқ вә дуниявий бехәтәрлик бойичә башқиму тәшәббуслири течлиққа дегән мәвқәмизни ениқлап бәрди.
Елбасыниң дана рәһбәрлиги билән дөләтни аммивий қириш қуралисиз тәрәққий әткүзүшниң бирпүтүн үлгиси қелиплашти. Елимиз ядролуқ бехәтәрлик саһасидики хәлиқара һәрикәтниң актив әзасиға айланди.
Мустәқиллигимизни 30 жиллиғи һарписида Қазақстан Җумһурийити хәлиқара бехәтәрликни күчәйтиш, дөләтләр арисидики һәмкарлиқни тәрәққий әткүзүш, дуниявий тоқунушларни течлиқ йоли билән һәл қилиш ишиға паал қатнишивериду дәп ишәшлик ейталаймән.