• Әхбаратлар еқими
• 20 Наурыз, 2024

«Атаманниң завалида» тонушуп, «Әҗдиһа жилида» дост болдуқ»

Йеқинда «Көрісу күні» – Амал мәйрими күни, Уйғур театриниң мудири, Қазақстанниң хизмәт көрсәткән әрбаби Дилмурат Баһаровниң тәшәббуси һәм уюштуруши билән СССР вә Қазақстан хәлиқ артисти, Қазақстанниң Әмгәк қәһримани Асанали Ашимов (солда) уйғурниң атақлиқ сәнъәткари, драма вә киноактери, Қазақстанниң хәлиқ артисти Қурванҗан Абдурасуловни өйигә йоқлап барди. Бу икки пешқәдәм сәнъәткар Шәкен Айманов чүшәргән «Атаманниң завали» (1970-жил) фильмида тонушқан екән. Мәзкүр фильмда А.Ашимов чекист Қасымхан Чадияровниң, Қ.Абдурасулов чекистниң ярдәмчиси Әхмәтниң ролини ойнайду. Мәзкүр фильмниң чүширилгинигә мана арилиқтин әллик жилдин ошуқ вақит өтти. Исми ривайәткә айланған икки актерниңму көрүшмигили узақ жиллар болған екән. Төвәндә ақсақалларниң бир чинә чай үстидики сөһбитини диққитиңларға һавалә қиливатимиз. 

Бәхтишат СОПИЕВ,
«Uiğur avazi»

Норуз мәйриминиң дәсләпки «Көрүшүш күни» учрашмиғиниға узақ жиллар болған икки ақсақалниң беши Абдурасуловларниң аилисидә қошулди. Меһманларни өй егисиниң оғли Нурлан қарши алди. Бир-биригә тоймай, қайта-қайта қучақлишип көрүшүватқан икки сәнъәткарниң гәпни немидин башлайдиғанлиғи бизгә қизиқ еди. 
–    Асаналы, сән қанчигә кәлдиң? — дәп сөзини башлиди Қурванҗан ака.
–    87, – деди Асаналы аға.
–    Техи яш екәнсәнғу...
Һәммимиз күлүп кәттуқ. Андин Абдурасуловларниң дәстихинидин еғиз тәккәч, сәнъәткарларниң сөһбитини зәң қоюп тиңшидуқ.
 – Мән болсам 91гә кәлдим. Буниң у йеқиға қанчә яшаймән ким билиду, дәйсән. Мана алтә жилдин бери талағиму чиқмидим. Төрт жил илгири өйдә жиқилип, путумни сундурувелип, шундин бери маңалмай қалдим. Белимниң төвини ағрийду. Яшлиқтики кона ағриқлар қозғиливатқан охшайду.
 – «Кона ағриқ» демәкчи, «Атаманниң завали» фильмиға чүшүветип, аттин жиқилғиниң есимға чүшүватиду. Шу вақиә сениң ядиңдиму?
 – Ядимда, мән әмәс, ат путлишип кетип жиқилди. Мән бешим билән чүшүп, қаттиқ җараһәт алдимғу. Шу вақитта бир жил ишқа чиқмай даваландим. 
– Дурус дәйсән. Ақлар билән оқ етишқанда ат путлишип кәтти. Бешиң, мейәң хелила зәхмиләнди. 
 – Мениң билидиғиним, Асеке, сән атта мәккәм олтираттиң, яхши чапаттиң... 
–    Қайран яшлиқ, у вақитта мән — 32, сән болсаң 36 яшта едиң.
– «Атаманниң завалиға» бираз уйғурлар қатнаштуқ...

– Оркестрға атақлиқ композитор Ғәзиз Дугашев дирижерлиқ қилди. Зәйнуллам Сетәков Үсәнниң ролини ойниди. Сән – Әхмәтниң ролида маңа ярдәмчи болдуң. Шәкеңниң уйғурларға болған һөрмити бөләкчә едиғу. Болупму сени «уйғурниң арисидики қазақ» дәп яхши көрәтти. 
–    Сән Шәкеңниң күйоғли едиңғу. 

 – Унтумапсәнә, әстә сақлаш хатирәң яхшикән.
 – Майрани яхши тонаттимғу. Икки оғлуңниму биләттим. Чоқан Вәлихановниң ролини ойниған оғлуң талантлиқ жигит еди. Үчилиси бақилиқ бопту. Аялиңдин, икки пәрзәндиңдин айрилиш саңа наһайити еғир кәлгинини чүшинимән. Амма мошундақ қийинчилиқларниң һәммисини йеңип, йәнә өйлинип, бала тепипсән. Аңлап хошал болдум. Техи иштин қол үзмәпсән. Арилиқта арилашмай кәтсәкму, йеңилиқлириңни сиртиңдин у, буниңдин аңлап жүримән.
– Өзәңниң аилиси һәққидә сөзләп бәрсәңчу, биринчи аялиң Нурбүвини яхши биләттим. У яқ, талантлиқ актириса еди. Аңлисам, кейин театр мудириниң орунбасари бопту. 
– Иккинчи аялим Реһан буниңдин 12 жил бурун һаяттин өтти. Униңдин бир оғул, бир қизим бар. Һазир оғлум Нурлан билән туруватимән. Ейтмақчи, Нурлан кәспи бойичә рижессер.
– Ахирқи вақитларда арилашмай кәткәчкә, мундақ йеңилиқлардин хәвирим йоқкән. Иккимиз «Атаманниң завалида» тонушқан едуқ. Кейин мән 1982-жили «Әҗдиһа жилини» чүшәргәндә саңа роль бәрдим. Уйғур театриниң сәһнисидә ойниған рольлириңниму көрдүм. Йеқин достлардин болдуқ. Шәкең ейтқандәк, өзимизниң «қазиғи» болуп кәттиңғу. Андин өзәңму юмшақ мүҗәзлик, еғир-бесиқ адәм. Мән сениң адимий хисләтлириңни, талантиңни жуқури баһалаймән. 
–    Рәхмәт, «Әҗдиһа жилини» Сочиға апирип чүшәрдуқ әмәсму?
 – Тоғра. икки самолет билән бардуқ. Биридә актерларни, иккинчисидә декарация апардуқ. Немә дегән яхши заманлар еди.
 – У кино Зия Сәмәдиниң «Майимхан» романи бойичә чүширилди.
 – Бу фильмни, шу заманниң сәяситигә бола, Москваниң буйрутмиси билән чүшәрдуқ. Майимханниң ролиға гөзәл уйғур қизлири көп болди, амма уларда актерлиқ маһарәт йетишмәтти. Шуниң билән баш рольни түркмән қизиға жүклидуқ. Түркмән актрисиси уйғурниң қәһриман қизи Майимханниң ролини кәспий дәриҗидә ойнап чиқти. Фильмму, умумән, утуқлуқ чиқти. Униң премьерисиға алайтән тәклип қилинған уйғурниң зиялилири Зия Сәмәди билән композитор Қуддус Ғоҗамияров кәлмиди. Кейин уқушсам, улар баш рольни уйғур қизиға бәрмиди, дәп рәнҗип қапту. Мән өз вақтида «Қозы-Көрпеш билән Баян-сулуни» чүшәргәндә, Баянниң ролини өзбәк қизи ойниди. Униңда турған немә гәп. Һәрқандақ кинода тамашибин актерниң миллитигә әмәс, униң талантиға, чүшириливатқан вақиәниң мәзмуниға баһа бериду. 
 – Қазақ киносини хәлиқара дәриҗигә елип чиққан рижессер, талантлиқ кино вә драма актери сүпитидә сән бу тәрәплирини яхши чүшинисәнғу. Өзәңчу, һазир рольларға чиқип жүрәмсән? Чирайиңға қарисам, яхши сақлинип қапсән. 
 – Рәхмәт. Киноға чүшидиған планлирим бар.
–    Йәнә шу разведчикниң ролиму?
 – (күлүп) Ақсақал һәммини билип турисәнә. Шу иккимиз биллә башлиған “разведка” техичила давамлишиватиду. Мениң билән киноға чүшидиған оюң барму? Атқа минәләмсән?
 – Тәкливиңгә рәхмәт, һазир атқа минмәк түгүл мону үстәлдә аран олтириватимән...

Меһманларни чақчақ билән қарши алған уйғурниң атақлиқ сәнъәткари бизни йәнә күлдүрди. Асанали аға достиға қазақниң урпи-адити бойичә «Сыбаға» елип кәпту. Бу һөрмәтлик меһманға берилидиған гөш, йәни қеза-қарта. «Атниң гөши, сийир билән қойниңкигә қариғанда йеник, чапсан һәзим болиду. Яш чоң болғанда әйнә шундақ йеник таамларни йейиш керәк. Өмрүң техиму узақ болиду» дәп Асанали аға ақсақалниң қолини елип хошлашти.