• Әхбаратлар еқими
• 12 Сәуір, 2024

Бу бизниң тарихимиз

«Даңлиқ Сарайшық шәһири мошу йәрниң әтрапида болған. Бу шәһәр Жоши Улусиниң вә Қазақ ханлиғиниң муһим мәмурий вә сода мәркизи болғанлиғи тарихтин мәлум. Улуқ Ипәк йолиниң бойиға орунлашқан бу шәһәр бир дәвирләрдә муһим геостратегиялик роль ойниған, сәясий, мәдәний мунасивәтләргә алаһидә тәсир қилған. Атақлиқ ханлиримиз орда қуруп, әлни башқурған. Қазақ ханлиғини күчлүк дөләткә айландурған Қасымхан мошу йәргә дәпин қилинған. Бир сөз билән ейтсақ, Сарайшық – тарихимизда алаһидә орун егиләйдиған шәһәр»

Дөләт рәһбири Қасым-Жомарт Тоқаевниң қурултайда сөзлигән сөзидин.
 

Дөләт рәһбири Қасым-Жомарт Тоқаев Президент болуп сайланғандин бу ян дәсләпки көтәргән мәсилиләрниң бири – Қазақстан тарихидики бүгүнки күнгә қәдәр толуқ сәясий баһаси берилмигән Алтун Орда тарихиға алаһидә диққәт ағдуруватиду. 2019-жили Ұлытавда өткән Хәлиқара туристик форумда Жошиханниң намини улуқлаш, ядикарлиғини әслигә кәлтүрүш вә уни мәдәний туризм орниға айландурушни тапшурған еди. Мана шуниңдин етиварән, ушбу Алтун Орда мәсилиси көплигән җайларда, бирқатар илмий әнҗуманларда ейтилип келиватиду. Чүнки бу бизниң Қазақстанниң, йәни вәтинимизниң, хәлқимизниң тарихи. 
Биздә тарихни, болупму оттура әсирдики тарихни йоқ қиливетишкә тиришиду. Бар, дәп ейтқини билән, бирақ уни моңғулниң яки башқиларниң қиливетидудә, бизниң тарихимиз худди түнүгүн башланғандәк болуп қалиду. Кеңәш Иттипақи дәвридә тарихимиз, һәтта у 1917-жилдин башланди. Мустәқиллик алған 30 жилда бари-йоқи 450 — 500 жилға қәдәр бардуқ. Униң нериқиси қәйәрдә қалди. Мана мошу мәсилидә Президент көтириватқан Алтун Орда билән Жошиханниң тарихини тикләш интайин орунлуқ. 550 жилдин алдинму чоң тарих болди. У улуқ дала тарихи. У пүткүл түркий хәлиқләрниң ортақ тарихи десәк, хаталашмаймиз. 
Чиңғизханниң арқисида қалған әвлатлири көп болсиму, асасий йерини төрт оғлиға мирас қалдуриду. Шу сәвәптин биз өмүр сүрүватқан йәрләр Жошиханға тәвә болған. Шуңлашқа бизниң Жошиханниң ядикарлиғини селип, уни улуқлаш вә Жошихан қурған Алтун Орда тарихини үгинишимиз керәк дегән мәсилә көтирилгәнлиги орунлуқ дәп һесаплаймән. Әлвәттә, бу йәрдә шу тарихни қелипиға кәлтүрүштә алимлар билән тарихчиларниң бу тарихни чоңқур үгинип, униңдин тоғра нәтиҗә чиқиридиғанлиғиға ишәнчим камил. Бу сөзсизки, сәясий мәзмун-маһийити чоңқур һәм пайдилиқ иш екәнлигидә шәк-шүбһә йоқ.
Әнди театр сәнъитигә кәлсәк, мошу йөнилиштә таҗсиман вирустин кейин Президент Астана шәһиридики Қуанышпаев намидики театрға берип, драматург Думан Рамазанниң «Жошихан» спекталини тамашә қилди вә униңға интайин жуқури баһасини бәрди. Театрниң мошу мавзуға мураҗиәт қилиши хәлиққә тарихни көрситиштә бәдиий җәһәттин яндашқанлиғи ениқ байқилиду. Мәсилән, биринчи бөлүмдә Чиңғизханниң ставкиси болса, иккинчи бөлүмидә пүтүнләй қазақ даласида Жошиниң шу йәрдики хәлиқләрниң бешини қошуп, Алтун Ордини қурғанлиғи тәсвирлиниду. Шуни ишәшлик ейтишқа болидуки, театр коллективи қоюлумни тамашибин қәлбидә орун алғидәк дәриҗидә алаһидә маһарәт билән көрсәткән. Театрниң әһмийити мол мавзуни көтирип, тамашибинларға тарихимиздин учур бәргәнлигигә разилиғини билдүргән Президент театрға миллий мәртивисини бериш тәкливини сунди. Шуңлашқа мәйли театр яки кино сәнъити болсун, улар мошу йөнилиштә турақлиқ иш елип бериши керәк, дәп ойлаймән. Бу, әлвәттә, дөләт дәриҗисидики ишлар. Барлиқ имканийәтләрни пайдилинип, өзимизниң тарихини өзгиләрниң ейтқини арқилиқ әмәс, бәлки бизниң тарихчилар тәрипидин испатланған ениқ мәлуматлар асасида Алтун Орда вә Жошиханниң тарихини тикләш мәсилисидә барлиқ зиялилар әһли, интеллектуал алимлар өз үлүшини қошидиғанлиғиға ишәнчим камил. Шуңлашқа мениң «Уйғур авази» гезитиниң оқурмәнлиригә ейтарим, мундақ чоңқур әһмийәткә егә ишлар дөләт дәриҗисидә һәл қилинидиғанлиғи ениқ. Йәни келәчәктә мошу мавзу әтрапида йәниму кәң даиридә әмәлгә ашурулидиған чарә-тәдбирләрдә кәң көләмдики бәдиий әсәрләр билән тарихий һөҗҗәтләр өз әксини тапидиған болиду. Бу дегинимиз, әлвәттә, бизниң тарихимизға болған көзқаришимиз чоқум өзгириду.

Аманкелди МУҚАН,
М.Әвезов намидики Әдәбият вә сәнъәт институтиниң театр вә кино бөлүминиң башлиғи, сәнъәтшунаслиқ пәнлириниң намзити, Хәлиқара театр тәнқитчилири ассоциациясиниң әзаси