• Әхбаратлар еқими
• 18 Сәуір, 2024

«Қәрәллик нәширләр – хәлиқ саватлиғиниң бебаһа мәнбәси»

Йеқинда Алмута шәһиридики «Достлуқ өйидә» Қазақстан Җумһурийити Мәдәнийәт вә әхбарат министрлиги билән «Қазақ газеттері» җавакәрлиги чәкләнгән йолдашлиғиниң уюштурушида «Қәрәллик нәширләр – хәлиқ саватлиғиниң бебаһа мәнбәси» мавзусида регионлуқ мәтбуат васитилириниң ІІ җумһурийәтлик форуми болуп өтти. Икки күн давамлашқан форумға елимизниң җай-җайлиридин йүзгә йеқин журналистлар билән медиа мутәхәссислири, Сенат вә Мәҗлис депутатлири қатнашти. 

Мәшүр САСИҚОВ,
«Uiğur avazi»

 Икки күн мабайинида мәтбуат васитилиридә йоруқ көрүватқан мақалиларни оқурмәнләргә қизиқарлиқ дәриҗидә йәткүзүш охшаш мәсилиләр әтрапида сөз болди. Болупму йеңи дәвиргә маслашқан, йәни Интернет тәрәққияти заманида мәтбуат васитилириниң орнини сақлап қелиш, уларниң абройини көтириш һәққидиму кәң даиридә бәс-муназириләр жүргүзүлди. «Нәширләрдә сапалиқ контентни қелиплаштуруш» мавзусида өткән форумниң биринчи бөлүмигә модераторлуқ қилған «Қазақ газеттері» ҖЧЙ Баш Мудирниң орунбасари Қамбар Ахметов ушбу чарә-тәдбирниң мәхсәт-муддиасиға тохталди:
– Бүгүнки форум Мәдәнийәт вә әхбарат министрлигиниң әмәлгә ашуруватқан әң муһим чарә-тәдбирләрниң бири. Форумда қәрәллик нәширләрни тонутуш, гезитханлар аудиториясини кәңәйтиш, мәтбуат васитисини иҗтимаий торлар арқилиқ тәрәққий әткүзүш вә шундақла балилар нәширлирини, умумән, нәширләрниң контенти көпәйтиш мәсилилири муһакимә қилиниду, – деди Қамбар Жумағалиулы.
Сөз новитини алған Мәдәнийәт вә әхбарат министрлиги Әхбарат комитетиниң рәиси Мейирлан Раханов болса, мәтбуат саһаси чоқум дөләтниң қоллап-қувәтлишигә егә екәнлигини тәкитләп, мәзкүр форум шуниң бир ипадиси дәп қәйт қилди.
– Аммивий әхбарат васитилири – бу җәмийәт билән һөкүмәт арисидики алтун көрүк екәнлиги ениқ. Шуңлашқа дөләт әхбарат васитилириниң әркин вә сапалиқ ишлиши үчүн һәрдайим уларни қоллап-қувәтләшкә тәйяр. Регионлардики хәлиқниң муң-зари мухбирларниң йәткүзгән әхбарити яки тәнқитлири билән чәмбәрчас бағлиқ екәнлигиниму ядимиздин чиқармиғинимиз әвзәл. Икки күнлүк форум жирақтики регионлардин кәлгән вәкилләр үчүн пайдилиқ болидиғанлиғиға ишәнчим камил, – деди Әхбарат комитетиниң рәиси Мейирлан Раханов.
Форумда натиқлар мәтбуат васитилирини Интернет билән бәс-бәскә чүшкән һалда, өз оқурмәнлирини имканқәдәр, испатланған әхбаратлар арқилиқ сақлап қелиш муһим екәнлигини тилға алди. Шундақла, улар заманға бола, гезит-журналларниң безилишигиму алаһидә диққәт ағдуруп, оқурмәнниң көңлидин чиқидиған мақалиләрни берип, уларға лайиқ рәсимләр бериш керәклигини ейтип өтти. Мәсилән, қәрәллик нәширләрдә аналитикилиқ мақалилар беришниң усули билән артуқчилиғи һәққидә «Жас Алаш», «Дат» гезитлири билән «Мысль» журналиниң баш муһәррирлири Алмас Нүсип, Қутмағанбет Қонысбаев вә Асыл Сағымбаев тәпсилий тохтилип, уларниң оқурмәнләрдә зор қизиқиш һасил қилидиғанлиғини йәткүзди. Әнди «Курсив» гезитиниң шеф-муһәррири Татьяна Николаева болса, оқурмән диққитини җәлип қилидиған дизайн һәққидә пикирини алға сүрди. Һә, филология пәнлириниң доктори Орынай Жубаева журналистлар қоллиниватқан бәзи сөзләрниң тамамән тоғра әмәслигини ейтип, уларниң аддий нормативларға әмәл қилмайватқанлиғини әпсуслиниш илкидә йәткүзди. Мәсилән, болупму яшларниң көпчилиги қазақ луғитиниң фонди бейип турсиму, уни рус тилидин уттур тәрҗимә қилидиғанлиғини тәнқит қилди. Шундақла бу күни спикерлар қатаридин орун алған «Казахстанская правда» гезитиниң фотомухбири Юрий Беккер өз тәҗрибисигә таянған һалда, яш кәсипдашлириға сүрәткә чүшүрүш бойичә бирқатар мәслиһәтлирини бәрди.
Қәрәллик нәширләрниң бүгүнки нәпәси муһакимигә чүшкән баш қошушта Қазақстан Җумһурийити Парламенти Сенатиниң депутати Нуртөре Жүсип, Мәҗлис депутати Қазыбек Иса билән Ермурат Бапи мәтбуат саһасиға дөләт ярдими керәклигини йәткүзди. 
– Мәтбуат саһасиға дөләт тәрипидин алаһидә әһмийәт берилиши лазим, дәп ойлаймән. Сәвәви, мундақ әһваллар чәт әлләрдиму учришиду. Мәсилән, Франциядә 18 яшқичә болған гражданларниң хаһиши бойичә мәхсус өсмүрләргә беғишланған муштири топлаш ишлири моҗут. «Қазпочтиға» субцидия бөлүш арқилиқ тарқитиш мәсилисини әмәлгә ашуруватимизму, әнди шундақла мәбләғни бөлүп, балиларни оқушқа җәлип қилишимиз керәк. Регионлуқ нәширләрниң вәкиллири гезит-журналларни жирақтики йеза-авулларға тез йәткүзүш муһим екәнлигини ейтиватиду. Мениң ейтарим, шу йәрләрдә ишләватқан мухбирларни рәғбәтләндүрүш ишлири қолға елинса, – деди Нуртөре Жүсип.
Форумниң ІІ-панельлиқ жиғиниға «Халық үні» медиа холдингиниң мудири Ринат Кертаев модераторлуқ қилди.
«Буниңдин 33 илгири, йәни елимиз мустәқиллик алған жиллири барлиғи 350 қәрәллик нәшир тиркәлгән екән. 2024-жилниң 3-үмүттики мәлуматқа асаслансақ, һазир 5848 АӘВ тиркилип, уларниң 3999 қәрәллик нәширләр. Уларниң бесим көпчилиги регионларда. Астанада – 580, Алмутида 1273 қәрәллик нәшир болса, қалғанлири регионларға тәәллуқ. Һазир қәрәллик мәтбуат васитиси барлиқ платформиларда ишлиши керәк. Бу заман тәливи. Оқурмәнниң қачан келишини күтүп олтармай, иҗтимаий торларниң хилму-хил платформилири пайдилинишимиз керәк», дәйду модератор. 
Форум даирисидә «Сыр медиа» ҖЧЙ Баш мудири Марат Аралбаев, өзи рәһбәрлик қиливатқан йолдашлиқтики 11 қәрәллик нәширгә оқурмән җәлип қилип вә тарқитиш бойичә тәҗрибилири билән бөлүшти. Новәттә сөз алған «Дала мен қала» ҖЧЙ мудири Нурлан Жұмахан әнъәнивий АӘВниң иҗтимаий тор билән интеграцияләш мәсилилиригә тохталса, «Түркітілдес журналисттер қоры» җәмийәтлик фондиниң йетәкчиси Нәзия Жоямергенқызы журналистика менеджменти вә бүгүнки заман медиа системиси тоғрилиқ ейтип өтти.
«Әпсуслинарлиғи, елимиздики, шуниң ичидә регионлардики АӘВниң тапавәт мәнбәси дөләт буйрутмиси вә йәрлик һакимийәт органлири беридиған мәбләққә тирилип туриду. Медиаменеджментниң тәрәққий әтмәй қелишиниң йәнә бир сәвәви, дөләт буйрутмиси билән бирқатарда АӘВни идеология қурали дәп һесаплайду», деди Нәзия Жоямергенқизи.
Әнди «Alatay Aqparat» ҖЧЙ Баш мудири Ержан Қалымбайұлы регионлуқ АӘВдә контент сапасини ашуруш мавзусиға тохтилип, әхбаратни визуализацияләп бериш, рәсим, инфографика, карикатуриларни пайдилинишниң әвзәллигини атап өтти. Шундақла журналистикида һоқуқ қоғдаш, мәбләғ, сәясий вә диний саватлиқни тәрәққий әткүзүш мәсилисини тилға алди.
Форумниң ІІІ-панельлиқ мәҗлисидә қатнашқучилар бәс-муназиригә чүшти. Униңға «Заң-медиа» ҖЧЙ мудири Досымбек Өтеғалиев модераторлуқ қилди.
– «Қолтаңбалы этносаяси зерттеулер институты» ҖЧЙ мудири Талғат Қалиев этножурналистикиниң алаһидиликлири тоғрилиқ бирқатар мәлуматларни бәрди. «Этножурналистика – башқа этникилиқ мәдәнийәтләр тоғрилиқ һекайә қилинип, миллий мунасивәтләр мәсилилиригә беғишлиниду. Умумән, көп тил билгәнниң зийини йоқ. Йәр шарини арилап чиққан адәмниң дуниятонуши кәңийишкә башлайду. Бу – мәдәнийәтниң бир түри», – деди дәсләпки спикер. 
Бу күни форум иштракчиси ҚҖ Мәдәнийәт вә әхбарат министрлиги Дин ишлири комитетиниң рәиси Ержан Нүкежанов диний журналистикиниң алаһидиликлири бойичә өз ой-пикирлирини оттуриға салди. 
– Динға ховуплуқ саһа сүпитидә қаримаслиғимиз керәк. Биз диндин әмәс, бәлки радикализмдин сақланғинимиз тоғра. Дин хәлиқниң ишәнчиси вә әнъәниси биллә жүрүши лазим.
 «Бас редакторлар клубы» җәмийәтлик бирләшмисиниң җавапкәр кативи Бибигүл Қуламан журналистикилиқ этика вә стандартлар мәсилиси һәққидә өз пикри билән ортақлашти. 
Журналистларниң бешини қошқан форумниң иккинчи күни асасән балилар нәширлиригә көпирәк диққәт ағдурулди. Буниңдин сирт, қәрәллик нәширләр хизмитиниң иҗтимаий торларда өзигә хас йеңичә тәрәққий қилиш үлгисини ишләп чиқиш мавзуси әтрапида сөз болди. Бу тоғрилиқ тәҗрибиси мол «Сұрауы бар» You Tube лайиһисиниң йетәкчиси Ербол Сейилхан өз ой-пикирлири билән бөлүшти. Униң ейтишичә, гезит-журналлар өзлириниң канилини ечип, медиабазириға саватлиқ чиқиши керәк. 
Әнди балилар нәширлири тоғрилиқ тохталсақ, бу күни ушбу мәсилигә мунасивәтлик орунлуқ пикирләр ейтилди. Мәсилән, педагогика пәнлириниң намзити Бақытгүл Салықова Қазақстанда 7000 ошуқ мәктәп бар екәнлигини тилға елип, уларниң һәрбири, кам дегәндә, өзлиригә керәклик бир данә балилар нәширлирини яздурувалса, нур үстигә нур болатти, дәйду. Әлвәттә, бу балиларниң гезит-журнал оқушиға яритилған имканийәт болуп, у әнъәнигә айланса, арисидин талай журналист, язғучи-шаирларниң йетилип чиқидиғанлиғи ениқ еди.
Мошундақ мәзмун-маһийити чоңқур һәм мәтбуат саһасида әмгәк қиливатқан журналистлар үчүн пайдилиқ болған форумда ҚҖ Президенти Мәтбуат кативиниң орунбасари Ержан Байтилес көпчилик мураҗиәт қилип мундақ деди:
– Һөрмәтлик кәсипдашлар! Салмақлиқ мәсилиләр муһакимигә чүшкән икки күн һәрбиримиз үчүн пайдилиқ болди, дәп ойлаймән. Силәрниң АӘВниң сүпитини яхшилап, уни техиму гүлләндүрүшкә интилған изгү нийәтлириңизгә, паалийәтчанлиқ көрситип, ой-пикриңларни бөлүшкәнлигиңлар үчүн миннәтдарлиғимни билдүримән. Қәрәллик нәширләрниң тиражини көпәйтиш, контент қуруш бойичә иҗтимаий торларда тәнқидий, актуал мәсилиләр көтирилди. Биз регионлуқ қәрәллик нәширләр абройини биллә көтиридиған болимиз, – деди Ержан Байтилес.
Форум ахирида 10 журналист «Ақпарат саласының үздігі» бәлгүси билән мукапатланса, 8 мәтбуат хадими министрниң пәхрий ярлиғиға муйәссәр болди.