• Әхбаратлар еқими
• 28 Наурыз, 2024

Дуниядики әң әқиллик адәм

Әхмәтҗан ИСРАПИЛОВ,
«Uiğur avazi»

Өз дәвридә, йәни буниңдин 60 жил муқәддәм, дуниядики бу әң зерәк вә әқиллик гөдәк һәққидә әхбарат бәрмигән мәтбуат васитилири аз қалди. Һелиму арилап өтмүштә вәтәндашлирини зор үмүтварлиққа бөлигән җәнубийкореялик Ким Ун Ен тоғрилиқ хәвәрләр елан қилинип туриду. Лекин униң тәғдиригә болған қизиқиш һазир тамамән йоқ еди, десиму болиду. Чүнки...
 Гөдәкниң әқилни лал қилидиған пәм-парасити толиму әтигән пәйда болди. У алтә айлиқ чеғидила сөзләшкә башлиди. Бир яшқа толғанда алфавитни толуқ өзләштүрүп болди. Үч йешида мурәккәп математикилиқ һесапларни йәшти. Бәш йешиға қәдәр болса, инглиз, немис, француз вә япон тиллирида бемалал сөзләйдиған дәриҗигә йәтти. Униңға өз тәңтушлири билән бир партида олтириш вә мунасивәт қилиш зерикәрлик мәҗбурийәткә айланди.
 Ким Ун Ен 1-синипқа барған жили башланғуч синиплар, 3-синипта оттура билим беридиған мәктәпни толуқ пүтирип, колледж студенти аталди. Униң шундақла бәш йешидин башлап, Ханьян университетида физика пәни бойичә мәшғулатларға иштрак қилғанлиғи мәлум. Дуниядики әң әқиллик гөдәкниң томурида мошу билим дәргаһиниң профессори вә атақлиқ алимниң қени ақатти. Аниси болса, медицина саһасидики тонулған мутәхәссисләрниң бири еди.
 Дуния әһлини һәртәрәплимә қабилийити вә таланти арқилиқ һәйран қалдурған бала япон телеширкитиниң униң тоғрилиқ чүшәргән программисидин кейин техиму аммибап болуп кәтти. Шу көрситиштә Ун наһайити мурәккәп математикилиқ тапшуруқларни орунлаш билән бирқатарда, чәт әл тиллрида шеирларниму иҗат қилған.
 Һәммидин таң қалдурғини шуки, сәккиз яшлиқ гөдәк АҚШ тәрипидин оқуш вә ишләш үчүн тәклип қилиниду. Униңға мәлум нәзәрийәләр үстидә ишләш вә космос аппаратлириға сәрип қилинидиған йеқилғу миқдариниң ениқ һесавини чиқириш вәзиписи жүклиниду. Бу қетимму жутдашлириниң өз вәтәндиши үчүн чәксиз пәхирлиниш туйғусида болғанлиғини һис қилиш тәс әмәс. Амма талантлиқ бала өзигә қонған бу амәттин бәһирлиниш бу яқта турсун, әксичә, наһайити қийналғанлиғини әскә алиду. Униңға Америкида һечким билән йеқин достлишиш мүмкинчилиги болмиди. Униңға башқилар билән арилишишму мәнъий қилинған еди. Һәммини билишкә хумар, аң-сезими йешиға нисбәтән өскиләң гөдәк үчүн мундақ һаят тәризи, әлвәттә, түрмә билән баравәр еди. Шуңлашқа дана бала илмий жәһәттин раса камал тепип, теши өргә домилаватқан чағда һәммидин ваз кәчти һәм вәтинигә қайтип кәтти. Америкидики йетәкчи институтларниң биридә әң жуқури мааш билән профессор лавазимида ишләш тәкливиниму рәт қилди. Шундақ қилип, 16 яшлиқ у Сеулниң адәттики билим дәргаһлириниң биридә оқушқа башлиди. Сәвәви, униң вәтинидә йәрлик дипломсиз һаяттин өз орнини тепиш қийин еди. Таллавалған кәспиму талантиға мас кәлмәтти. У қурулуш инженери кәспини яқтуруп қалди.
 1978-жили Гиннес дуниявий рекордлар китавиға йәнә бир йеңи исим йезилди. Бу Ким Ун Енниң исми еди. Униң әқлий дәриҗисиниң коофициенти 210 баллни тәшкил қилди. (Адәттики адәмләрдә бу көрсәткүч 90 — 115 балл әтрапида).
— Мән дайим, адәттики балилардәк, йеқинлирим билән биллә яшашни арман қилип өттүм. Әгәр мән Америкида қалған болсам, аллиқачан өлүвалған болар едим. Мән у йәрдә наһайити зериктим вә өйни сеғинип кәттим, — дәп әсләйду һазир Шинхан университети йенидики колледжниң доценти. — Бәзиләр әқлий дәриҗиси жуқури адәмләрниң қолидин һәммә нәрсә келиду, дәп чолта ойлайду. Лекин тамамән ундақ әмәс. Мәсилән, мениң музыкиға һечқандақ һәвәсим йоқ. Спортқиму қизиққан әмәсмән. Адәмләрниң мүмкинчиликлири, билими, дәриҗиси, таланти вә қизиқишлири хилму-хил болуши мүмкин. Биз уларниң талғимини һөрмәт қилишимиз вә һесаплишишимиз керәк.
 Бир чағларда исми дунияға мәлум болған бала һазир адәттики адәмләрниң биригә айланди һәм у илгәркидәк диққәт-мәркизидә әмәс. Чүнки пүтүнсүрүк бир милләтниң үмүти вә пәхри һесапланған Ким Ун Ен вәтәндашлирини омулдуруп қойди. Хәлиқ униң бу «сатқунлуғини» кәчүрәлмиди. Шундақ қилип, Гиннес китавиға киргән балиниң исми әл хатирисидин аста-аста өчүшкә башлиди.