• Нәшрият төһписи
• 15 Ақпан, 2024

Техила урушта жүриду

Әхмәтҗан ИСРАПИЛОВ,
«Uiğur avazi»

Иккинчи дуния уруши өткән әсирдики әң қанлиқ сәһипиләрниң бири. Кеңәш дәвридә бу мавзуға қәләм тәврәтмигән язғучи-шаирлар қалмиди. Сансиз кинолар, һөҗҗәтлик фильмлар чүширилди. Тарихчилар һелиму архивлардики «ақ дағларни» издәп аварә. Инсанийәтниң шори қайниған бу дәвир техичила әдипләрни беарам қиливатқан көрүниду. Җүмлидин, язғучи Тельман Нурахуновниң «Кечикип әсләнгән азап» намлиқ йеңи романи мошу мавзуға беғишланған. Уруш аллиқачан пүтсиму көплигән қәләмдашлиримиз техила урушта жүриду. 
Ондин ошуқ нәзмий вә нәсрий топламларниң муәллипи, Қазақстан язғучилар иттипақиниң әзаси, язғучи Т.Нурахуновниң бу мавзуға дәсләп мураҗиәт қилиши. Амма у уйғур әдәбияти тарихида техи йорутулмиған тиң мавзуни таллавалған. Т.Нурахуновниң иҗадида бирдин көзгә чүшидиған әһвал, бәзән «Қараңғу бөлмидин қара мөшүк издәшкә» майил болса, бәзидә «Бейиштики дозақ», «Қанлиқ өстәң» охшаш ғәлитә, тәсадипи мавзуларни издәйду. 
Әсәр билән тонушуп үлгәрмисәкму, «Азия бүгүн» гезитида елан қилинған үзүндиләргә асаслинип, униң мәзмунидин қисмән вақип болдуқ. Романниң баш қәһримани уруш дәвридә дүшмән лагерида тутқунда болған сабиқ җәңчи. Бу миллионлиған кеңәш җәңчилириниң әшәддий қийнаш азаплардин қаза болған, тирик қалғанлириниң тәғдиригә бир өмүр чепиқ болған ортақ паҗиә, ортақ тәғдир еди. Мәлумки, урушниң дәсләпки жиллири қурал-ярақниң йетишмәслиги, рәһбәрликниң осаллиғи түпәйли, миңлиған җәңчиләр беһөддә қирилип кәтти. Рота, һәтта полклар пүтүнсүрүк қоршавда қелип, дүшмәнгә тәслим болушқа мәҗбур болған еди. Кеңәш һөкүмити өз хаталиғини иқрар қилиш бу яқта турсун, дүшмәнниң җазалашлар лагеридин аман қалған җәңчиләрни уруштин кейинму хелә жиллар издәп, тинтип жүрүп җазалиди. Өлүмгә һөкүм қилинғанларму болди. 
Әсәрниң мавзусидин көрүнүп турғинидәк, вақиәләр уруштин кейинки дәвиргә тоғра келиду. Бу җәң мәйдани әмәс. Амма жүки техиму еғир, гәп, сөз, ғевәт, шикайәт вә роһий азаплайдиған уруш дегән сөз. Йәни, чүшәнгинимиз язғучиниң йеңи әсәри – психологиялик тарихий драма. Баянатқа кәлгәндә көләңгисидинму озуп кетидиған тәҗрибилик әдип бу вәзипидин шәрәплик чиқип, мәхситигә йәткәнлигигә ишәнгүмиз келиду.