• Шеирлар
• 17 Тамыз, 2017

ҚОШ БАЛЛАДА

Абдуғопур ҚУТЛУҚ Тәвәрүк топа Бәхтиярмән, бундин  танмаймән, Бәхтим күлди, тәхтим күлгичә... Унтулмастин таки өлгичә, Көрүнәркән елиң өзгичә. Қәдриң өтти, әй, Ана топрақ, Күйләш үчүн күнүм йәтмәйду. Илкимдә бар түнүм йәтмәйду, Нахша ейтсам үнүм йәтмәйду. Әвладиниң от-пирақида Жүрәк-бағри яра болған йәр. Атам үчүн пана болған йәр, Анам үчүн ана болған йәр. Нечүн мунчә зар болғинимни Керәк болса сора қенимдин. Бу җан җуда болмай тенимдин, Сениң ишқиң чиқмас  җенимдин. Ана топрақ бир очум тениң – Сиқим топаң мениң қолумда. Маңа һәмра чүшү-оңумда, Маңа һәмра маңған йолумда. Сениң ядиң қийниған чағлар, Шу топини қанмай пураймән. Шу топидин соал сораймән, Жүригимни ғәмгә ораймән. Қандақ қанай топа қәдрини Балилиқта туймиған турсам. Меһригә мән тоймиған турсам, Аңа нәқиш оймиған турсам. Нетәй ахир, әй әзиз топрақ, Аптап мисал йоруқлуғуңни, Меһиргә лиқ толуқлуғиңни, Билмәптимән улуқлуғуңни. Нандәк әзиз, тәвәрүк топа, Чәкмидиңғу мениңдин азар, Нечүн саңа мән бунчила зар, Немә қудрәт ейт, немә сир бар? *** Деди маңа тәвәрүк топа: «Хоп билимән сениң дәрдиңни. Һечким мәндәк билмәй қәдриңни, Һечкимгә сән пүкмә қәддиңни. Иссиқ шамал сөйүп өткәндә, Ана йәрниң тәптиғу дәйсән. Кечә-күндүз мәнчүн ғәм йәйсән, Мени меһир сәптиғу дәйсән. Чидалмайсән мәндин айрилип, Мән тәвәрүк бир парчә тениң. Маңа тамған пак киндик қениң, Шуңа қандин кечәлмәс җениң. Тәлмүрисән, ойға чөмүсән, Аһ, көзлириң маңа мәһлия. Бу топрақта өскән гүл-гия, Көзлириңгә билсәң тотия.   Сәвәвини соридиң мәндин, «Немә сир бар, немә қудрәт» –дәп. Сәзмидиңму шунчила ғәм йәп, Өскәнтиңғу өзәң өмүләп. Саңа охшаш қедим греклар Ейтишиду мундақ ривайәт. Ривайәткә қилмай хиянәт, Ейтип берәй, тиңла, әй пәрзәнт: Тағни талқан қилған Геркулес, Спартакдәк тапқанда шөһрәт. Антей көптин күтүп жүргән  пәйт – Бәл тутушқа кәпту бир пурсәт. Бири йолвас, бири бопту шир, Тапинидин темипту қанлар. Йерилипту чак-чак алиқанлар, Кукум-талқан бопту қалқанлар. Кәткән чағда Антей һалидин, Йәргә бағрин йеқип ятаркән. Йәрни қошақларға қатаркән, Мәдәт елип, нәһрә татаркән.   Чүнки униң анисекән йәр, Һалдин тайса, берәркән мәдәт. Әзиз башқа чүшкинидә дәрт, Йәр аниси берәркән ғәйрәт. Рәқивиниң сезип сирини, Жулуп апту Антейни йәрдин. Қуяшқичә ейтип пәриядин, Қутулалмай қапту әҗәлдин. Қув Геркулес боғупту көктә, Пут-қолини йәргә тәккүзмәй. Налисини йәргә йәткүзмәй, Йәрни аңа ярдәм әткүзмәй. Ана йәрдин айрилип Антей, Йеңилишқа бопту муптила. Мундақ ишлар тарихта тола, Дәйдиған гәп әмәс боптила!...» *** – Әй тәвәрүк, тотия топрақ, Ачтиң һәҗәп жүрәк қетиңни. Чүшәндим мән ривайитиңни, Чүшәндим мән пак нийитиңни. Мән балаңмән, сән мениң анам, Уят әмәс саңа йелиниш. Ейтқин ана, ишқиңда йениш – Қачанғичә яр бу йеңилиш?! Пешанәмгә пүтүлгәнму йә, Бу һиҗранниң паяни йоқму? Һиҗран пүтәр бир ани йоқму, Йә висалиң аяни йоқму?! – Сөзлиримгә қулақ сал, балам, Саңа баһар тимсали бардур. Тарихта көп мисали бардур, Бу һиҗранниң висали бардур. Мискин анаң қандақ чидайду, Бирәр қетим бәхтиң күлмисә! Бирәр қетим тәхтиң күлмисә, Бирәр қетим әһдиң күлмисә! – Шундақ дегин, ғәмгүзар ана, Нетәй явлар сәндин күнлисә! Бәхтим күлмәс, тәхтим  күлмисә, Һиҗран пүтәр, үмүт өлмисә!.. Алмута, 1973-жил. Үчтурпан паҗиәси Тағ таҗиси – ақваш чоққилар Йәлкисини басқан күмүч чач. Сүбһи сәһәр сөйгәндә Қуяш, Тағдин тамар тарам-тарам яш. Вападарлиқ Қуяш, Айдиму, Тағлардиму яки садақәт? Адәмләрчу бевапалиқ қип, Болушиду нечүк һамақәт!?   Кайимаңлар мениң сөзүмгә, Қаралмаслар барғу көзүмгә... Вапасизлиқ, сатқунлуқ қилип, Дағ салғанлар барғу үзүмгә... Кайисаңлар, тарих сөзлисун, У көрмиди дәйсән немини. Сатқунлуқниң касапитидин Қанға патқан уйғур зимини. *** Муз үстигә музлар мингишип, Тени муздин пүткән Муздаван. Шу даванда алтә ай яз-қиш Йол торайду ширдәк шувурған. Хантәңридин ханлиқ талашқан Чоққилардин өтәлмәскән қуш. Өтәлмәскән пәләмпәй йолин – Өтәлмәскән билмәс натонуш. Шу даванда йоли кесилди Сәддичиндин кәлгән   ләшкәрниң. Шу даванда бойни қисилди Бөрә чишлиқ көрәң сәркәрниң.   Қаймуққанди чиқса шувурған, Сирлиқ соқмақ йолин тапалмай. Қилич билән кәлгән хунсилар Қатқан еди қилич чапалмай... *** Бәхит болмас әриктин артуқ, Бәхти барлар азму җаһанда? Әрик издәп көтәрди әл баш, Қалмайли дәп йәнә арманда! Үчтурпанда барди икки қиз, Чечи қундуз, қашлири каман. Бир жигитниң ишқ-пирақида Рәңги-ройи сарғийип саман. (Дәйду көйәк һәммидин яман). Болмисиғу чачлирин тарап, Қатқан еди қизлар қамити. Өзидин сәл гөзәлрәк үзни Көрәлмәскән аяллар зати. Бир ахшими жигит той қилип, Алмиханни алса қойниға. Чачлирини чугуп Азнихан Сиртмақ салмақ бопту бойниға. «Нәрим камкән мениң у сәттин, Нәрим камкән хорлап кәткидәк. Қашлирим бар үч күнлүк Айдәк, Чачлирим бар йәргә  йәткидәк...». У таң мәһәл қилипту сәпәр, Кимләрдинду күтүп бәхтини. У унтупту дости алдида Тоғач тутуп бәргән әһтини. Аңа тонуш сирлиқ соқмақ йол, Көп-көк муздин пүткән Муздаван. Көз бағланған екән Азнихан Сәркәргә сир қилған чағ баян: «Тартивалди Рәхмитулханни, Сәл чағлиди мениң күчүмни. Мән көнимән сениң шәртиңгә, Елип бәрсәң әгәр өчүмни. Мән көрситәй даван йолини, Пана болсаң жигит җениға. Шу дедәкни чачтин сөритип, Тиғ патурсаң әгәр қениға!..» – Соға қилди қашташ биләйүзүк, Көнүп қизниң шәртигә явлар. Муздаванда тизи титиригән Жутти явни йерилған ярлар. Сақ өткини «Сират көрүктин» Топлинипту қара қарғидәк. Ташқа сүрүп қилич биләпту, Үчтурпанни бөсүп ярғидәк. *** 1765-жил! Қанға петип қалди Үчтурпан. Шундин бери уни әскә сеп, Завал вақти қанталаш асман. Қанчә дәһшәт қанға чилинип, Ятар ләк-ләк пәрзәнтләр беши! Шундин буян йәрни тәвритәр Аниларниң аччиқ өксүши. Унталмайду уни ана йәр, Кимдин кәлгән бала-қаза бу! Өз йерини өзәмниң дегән Исиянкарлар алған җаза бу... Техи қанлар сиңип пүтмәстин, Мазарларда өчмәстин чирақ. Сәркәр селип қизға дәстихан, Қан рәңлик мәй сунупту, бирақ... Қиз наилаҗ сүмирип мәйни, «Әнди шәртни орунла!» дәпту. Сәркәр дәпту: «Бу қанлиқ  җәңдә Сән сориған жигит өлүпту!.. Сән достуңға болдуң бевапа, Маңа қандақ дост болалайсән? Зәһәр ичтиң зинһар мәй әмәс, Әнди достқа зар боп  тавлайсән!..». Сөрәп уни сумбул чечидин, Ташлишипту чоңқур қудуққа. Өз гөшини чишләп өлүпту, Әрзимәпту һәттаки оққа. Шундин бери өткән-кәчкәнләр, Шу қудуққа таш ташлап өтти. Пәрзәндидин болғанлар җуда, Уни қарғап, көз яшлап өтти. Шундин бери сатқунни көрсә, Чалма-кесәк қилиду йоллуқ. Сатқунлуқниң касапитидин Һур зиминим тартмақта хорлуқ. Сатқунлуқ – қуллуқ! Байсейит, 1968-жил.