• Шеирлар
• 12 Сәуір, 2024

Ана жут, һәркимниң сиғинар җайи, Җаһанни кәзгәндә сеғинар җайи

Җәмшит РОЗАХУНОВ

(Рубаийлар)

Көрүп яхши-яманни әл-жут билән,
Өтүп барар күнлирим үмүт билән.
Авутимән иш билән күндүзүмни, 
Түнлиримни – ой-тәшвиш, сүкүт билән.

Кәткиним йоқ, ана жут, қучиғиңдин,
Өчкини йоқ яққан от очиғимдин.
Нәқәдәр кәң болмисун мону дуния,
Уни көрүп жүримән йочуғиңдин.

Тәғдиримниң төзүп бар җапасиға,
Писәң қилмай дост-дүшмән тапасиға. 
Мәғрур яшап келимән, әл-жутумниң, 
Ишинип қош дуниялиқ вапасиға.

Алалайсән тазилап пут-қолуңни,
Түзәп болар хата кәткән йолуңни.
Амма тәс пак қелипиға кәлтүрүш,
Жут алдида булғап қойған дилиңни.

Алчу чүшсун һемишәм ошуғиңиз,
Болсун мәккәм, мустәһкәм босуғиңиз. 
Пүтүнлүги тәләй һәм бәхтиңизниң,
Ана жутқа қеқилған қозуғиңиз.

Гәп-сөзүңни һағдадиға йәткүзүп қил, 
Дилдин гуман, ғәм-тәшвишни кәткүзүп қил. 
Ой-парасәт, пәм-дитиңға қайил болсун, 
Әл-жутуңниң муддиасини өткүзүп қил.

Жүргән билән өзәңни отқа селип,
Әтивалиқ болмайсән дәва қилип.
Саңа әлниң чүшкәндә көңүл көзи, 
Баһалайду бариңчә әскә елип...

Ана жут, өмрүмниң көпи пүтүпту, 
Ойлисам толиси сәндә өтүпту. 
Жүрмисун дедиму кинәп, сеғинип, 
Тәғдирни өзәңгә четип кетипту.

Яш йәтти, сениңдин кечәр оюм йоқ, 
Көз тартқан йәрләргә көчәр оюм йоқ.
Ахирқи сәпәргә узитип қалар, 
Жутдашлар көңлидин өчәр оюм йоқ.

Бәзидә ечилип, бәзидә сиңип,
Келимән ана жут меһриңгә қенип.
Сән барда – булиғим соғулмас һәргиз, 
Сән барда – чириғим қалиду йенип.

Һәр затниң җаси билән җиңи башқа,
Өй тутқан җанниң шатлиқ-муңи башқа.
Туғулған йәрдә – күнниң кәчтә петип,
Сәһәрдә күлүп атқан теңи башқа...

Қақмисаң жутқа тәғдир қозуғини,
Дост тутсаң, адәмниң пәс-бузуғини.
Баштинла сий-қәдриңдин җуда болуп,
Нәсивә бәхтиңниң һәм тозуғини...

Төрт мүчәң, тил-зуванниң сақлиғини бәхит дә,
Нийитиңниң әл-жутқа паклиғини бәхит дә.
Дөлитиңгә мунасип болуп қәдир-қиммитиң,
Мәғрурлуғуң, ғуруруң шаһлиғини бәхит дә!

Өткән-кәчкән ишлириң кәтмәйду тез унтулуп,
Салсаңму әс-хатирәң ишигигә он қулуп.
Бири дилни хуш қилип көтириду кәйпиңни,
Өкүнисән биригә җигәр-бағриң қум болуп...

Әсләп өткән-кәчкәнни ой көлигә патимән,
Хиялимни бирдә пәс, бирдә өргә тартимән.
Тоғра, хата ишларни көз алдимдин өткүзүп,
Йеникләп йә болмиса йәлкәмгә жүк артимән.

Көңлүм ғәш, дост, күйә йәп тозған асил мойлардин,
Артуқчә дағдуғилиқ өткән бәзмә-тойлардин.
Бу дунияниң қизиғи, раһитини көрсәтмәй,
Сезимимни оғилап жүргән хүнүк ойлардин...

Көргинимниң һәммиси қаричуғида көзүмниң,
Сезинип һәм билгиним – салмиғида сөзүмниң.
Әл-жутумдин йошуруп, ашурар һечнемәм йоқ,
Бар адимий болмишим – йоруғида үзүмниң...

Хизмәт қилдим жутумға кәлгиничә қолумдин,
«Тайиғини» йесәмму, тайғиним йоқ йолумдин.
Дәм елишқа чиқсамму, башта атқан жүкини,
Чүшәрмәстин келимән һеликәмгә ғолумдин. 

Сәһәр туруп һәр күни сәйлә қилип қайтимән,
Баштин өткән-кәчкәнни әскә елип қайтимән.
Зериккәнниң әмиги дәп билмәң бу ишимни,
Ойлиримни чечилған қинға селип қайтимән.

Чүшәрмәстин келимән роһумни баш төрәштин,
Таки җеним бар екән, ялтаймаймән күрәштин.
Яшанғанда болғум йоқ аҗизлиқниң қурвини,
Өргә тартқан йолумни туюқлуққа тирәштин.

Талай яхши адәмниң тилигини аңлидим,
Шундин болар, һаятта яман йолға маңмидим.
Бирақ азап-җапани аз тартмиған болсамму,
Ақивәттә әсқатар тоғра йолдин янмидим.

Әл-жут ғемин ойлиғанни – қәдир туттум,
Шум әҗәлгә қиймиғанни – қәдир туттум.
Башқиларға ешип шану-шарапити,
Әтивалап сийлиғанни – қәдир туттум.

Жутдашларниң бардим той-нәзиригә,
Рәнҗимидим һәқ гепи, һәзилигә.
Сөз қилматтим көңлүмниң қалғинини,
Йолуқмисам адәмниң рәзилигә...

Өстүм яхши-яманни пәриқ қилип,
Һаятимни әл-жутқа сәрип қилип.
Шу садақәт йолидин тайғим кәлмәс,
Бу дунияни кәткичә тәрк қилип.

Әслишимиз өткәнни,
Яд етимиз кәткәнни.
Хатириләп қоймас әл,
Исми-изи жүткәнни.

Ким қәдриңни билмисә, яманлайду,
Иллитиңни тепишни амаллайду.
Пәқәт рәсва болғанда жут ичидә,
Шу налайиқ ишини тамамлайду...

Қара еғиз җанлар бар, өткән мени яманлап,
Әл алдида мәсхирә қилмақ болған амаллап...
Ашмиғачқа әмәлгә япқан яла-төһмити,
Шу налайиқ ишлардин келәр көңлүм «шамаллап».

Дайим истәк-хаһишиң беқинмайду мәйлиңгә,
Яхши-яман болмиғиң мувапиқ ой-пәйлиңгә.
Қетилалмай әл-жутқа йәккә-ялғуз қалисән,
Кәлсә-кәлмәс рәнҗишни ташлимисаң кәйниңгә.

Бар дәсләп көп нәрсини арман-һәвәс қилғиним,
Тәслигини йетишниң аңа пәрәз қилғиним.
Әҗрим билән талийи ашқандиму әмәлгә,
Әл алдида өзәмни йоқ өр йә пәс қилғиним.

Нийәт қилған бир ишни һәл қилишқа чаримиз –
Қалмиғанда амалсиз тавакәлгә баримиз.
Ақивити яхшилиқ йә яманлиқ болуштин,
Йеқинлап йә жирақлар әл-жут билән аримиз.

Дананиң сөз-һекмити дайим әқил қатмайду,
Зорниң йөләк, һиммити һәр чағ өргә тартмайду.
Башқиларға өзәңдин артуғирақ сүйинип,
Яшисаң әл-жут саңа үмүт-ишәнч атмайду...

Мәслиһитиң болмиса әл-жут илик алғидәк,
Арамини бузулған өз қиниға салғидәк.
Тилиңни бош қоюштин хуш қилмиғин дилиңни,
Ташқа гоя авайсиз урувалған чалғидәк.

Инавәтлик адәмгә әл өзгичә қарайду,
Әтивалап, сий-һөрмәт көрситишкә ярайду.
Бирақта рәт қилинмас бир һәқиқәт бар йәнә:
Яхши-яман париңи әл-жутқа тез тарайду.

Тапқанлар бар тиришип тирикчилик йолини,
Әл-жутиға аянмай, сунуп жүргән қолини.
Шундақларниң әҗрини гаһи унтуп қалимиз,
Төргә тартип, сөз қилип махтиниши толини...

Соғулмастин булақтәк, тулуқ таштәк – езилмәй,
Турғанлиғи риштимниң ана жуттин үзүлмәй.
Жутдашларниң ичидә болса керәк жүргиним,
Бешимға күн чүшкәндә ялғузлуғум сезилмәй.

Бесинмидим кичиккә, қилдим чоңдин әтийәт,
Аңлимасқа артуқ сөз, чәкмәс үчүн – әзийәт.
Әтивалиқ оғлани болматтим әл-жутумниң,
Өссәм бәрмәй әхлақий ишларға зор әһмийәт?!

Чепилмайду әл-жутуң ушшақ-чүшәк ишиңға,
Келип турмас һалиңни сорап күндә қешиңға.
Ишән мениң сөзүмгә, амма һечким улардәк,
Болалмайду яр-йөләк, күн чүшкәндә бешиңға.

Бәлким дайим әрзимәс махтишиңға һиммитим,
Шүкри, аян өзәмгә бар сий-қәдир, қиммитим.
Өтсә болди әл-жутум әтивалап баримчә,
Етибарсиз қалмастин азду-тола меһнитим.

Камчилиғиң өзәңгә кәтмигәндәк билинип,
Артуқлиғиң кәтмәс һәм тез етирап қилинип.
Қиммитиңни чүшәрмәс хаталиғиң азду-көп,
Әл-жут ичрә һиммитиң жүрсә тилға елинип.

Өтсә мәрттин камчилиқ қамчилаймиз айимай,
Өзи миң бир пушайман йегинигә қаримай.
Амма бәзи һарсизниң әйиви көп болсиму,
Өз орниға қоюшқа қалимиз зәп яримай?!

Яманлисаң яманла, кимлигимни биләр жут,
Гуманим йоқ, сүрүнсәм қолтуғумдин йөләр жут.
Һиммитигә – сиғинип, һөрмитигә еришкән,
Пәрзәндигә һемишәм аманчилиқ тиләр жут.

Артуқ-кам, бар-йоққа тәң қанаити әл-жутниң,
Болмиған мәрт, яхшиға хиянити әл-жутниң.
Анидәк өз бағриға басқан үчүн һәммини,
Қалар мәңгү зор болуп инавити әл-жутниң.

Өтсә мәндин хаталиқ, мәйли басқин бетимға,
Мәйли қил сөз-ишиңни тегидиған зитимға.
Мәйли йеқин достум бол, бол йә қатил дүшминим,
Демә аяп, кәчүрәр тил тәккүзсәң жутумға.

Қанчә һаҗәт, махтинип өзәңни зор тутқиниң,
Башқа тартсаң, путуңға йәтмәй турса йотқиниң.
Немә аброй таписән төр талишип, керилип,
Кимлигиңни бәш қолдәк билип жүрсә жут сениң?!

Кимлигиңни көпчилик гәп-ағзиңдин байқайду,
Қолвиғиңни деңиздәк еғитип һәм чайқайду.
Ой-көңлидин чиқмастин яшиғиниң сәвәплик,
Ишиңдики – оңмаслиқ, бешиңдики – бар қайғу...

Болсаң рәсва, мәсхирә көпчиликниң алдида,
Йошурунуп қалмиғиң мүмкин әмәс далдида.
Әтивалиқ өлсиму сақлиғанлар қәдрини,
Абройини төккәнни рава көрмәс әл, Худа!

Һалал болса тениңгә сиңәр йегән-ичкиниң,
Таза тутсаң гелиңни сөкәлмәйду һечкимиң.
Көпчиликниң сөз-чөчәк, кайишиға қалмайсән,
Һиллитидин сақлансаң яман, надан, әскиниң...

Көпийәр дост-илпитиң – кәң, мәрт, сағлам әс болсаң,
Ятму сәндин қачиду – туюқ, хәсис-пәс болсаң.
Ялғузлуқниң азави, бар көпниң һәм җапаси,
Таллаш әрки өзәңдә, қайсисиға мәз болсаң.

Чүшкиним йоқ асмандин, өскиним йоқ сайида,
Өтти өмрүм көп билән... инавитим җайида...
Пайдисиз баш қошушлар маңа әнди хуш яқмас,
Болғум келәр өзәмниң өзәм билән гайида...

Көпчиликниң көңлини тәс һемишәм тапмиғиң,
Мүҗәзини «рәндиләп», еғизини япмиғиң.
Һәммисигә бәрибир яхши болуп өтмәйсән,
Болсиму әл ләвзидә мәрданилиқ, саплиғиң...

Бәзи жугач дегәнниң мүңгүзи бар ичидә,
Көрәлмәсу-мерәзниң тоңғузи бар ичидә.
Бирақ уни адәмләр билип қояр бәрибир,
Сәвәп көпниң көргүчи миң көзи бар ичидә.

Чоң-кичикниң көңли қалар – ашсаң әхлақ-әдәптин,
Көпчиликниң көңли қалар – болсаң бәтхәш, безәптин.
Арман қилсаң һәммисиниң ойидин тәң чиқишни,
Көңлүңни – кәң, муһәббәтни пак тут нәпрәт-ғәзәптин.

Әгәр сени көпчилик яқлимиса,
«Ялисидин» өзгиниң сақлимиса.
Бар әйипни өзәңдин издә, илпәт,
Ара туруп, гунадин ақлимиса.

Башқиларға болмиса һеч керигиң,
Деригиң йоқ, болмас һәмра-шеригиң.
Чаваңни көп яйма зорлар алдида,
Миқта болмай, аҗиз туруп өз тегиң.

Дайим үмүт артимиз зерәкләргә,
Өзимизгә, әл-жутқа керәкләргә.
Чиқмай амма бәри тәң ойимиздин,
Йәткинимиз йоқ алий тиләкләргә.

Алтун үзүк баһалиқ яқут билән,
Данишмәнму қәдирлик әл-жут билән.
Қанчә дәйсән өмрүңниң әтивари,
Уни пәқәт өткүзсәң үмүт билән.

Ақивәтсиз ишқа қайнап болмайду,
Әл тәғдири билән ойнап болмайду.
Шерик тапмай мәсләкдишиң көпәймәс, 
Ериқ чапмай суни қинап болмайду.

Өтмигән гунаниң хиҗалити йоқ, 
Тәгмигән дуаниң сорақ-соти йоқ. 
Һалиңға йәтмәскә сарғайма бекар, 
Ақмиған даваниң инавити йоқ.

Зеһниңниң ғәплити надан қилғуси,
Меһриңниң зәхмити яман қилғуси. 
Нәқәдәр бошиса өзәңгә тәләп,
Шуқәдәр өзәңгә зиян қилғуси...

Йәл-шамал айрийду дану, саманни,
Әл айрип бериду яхши-яманни.
Гәр униң чариси болмиған болса,
Егидар қилматти бизгә җаһанни.

Тарихи йоқ әлниң йоқайду нами,
Вариси йоқ әрниң өчиду шами.
Амәтсиз кишиниң бәхти ечилмас,
Қанатсиз қушниң һәм бәлгүлүк чами.

Инсанниң тоққузи тәл болуши тәс,
Җапасиз арманниң һәл болуши тәс.
Әгәр ят өзидин артуқ көрмисә,
Бойнини қисқанниң әл болуши тәс.

Ақ көңүл боливәр, һамақәт болма,
От болуп янивәр, бетақәт болма.
Көпчилик қоллиған иш ақивәтлик,
Яхшилиқ қилай дәп әлгә дәрт болма.

Өзини билмигәнниң һари болмас,
Бедәртниң дәртмән билән кари болмас.
Очуқ йә шор пешанә аталсиму,
Елигә җор өткәнниң зари болмас.

Чиқмиған чоққини арман қилған һәқ,
Уқмиған қаяштин гуман қилған һәқ.
Башақниң денидәк яхшилиқ үчүн,
Яманға өзәңни яман қилған һәқ.

Қәғәзни тон қилип пичишқа болмас,
Суни һәм мәй қилип ичишкә болмас.
Райиңни қайтурған бир намәрт үчүн,
Әл-жутни яманлап, кечишкә болмас.

Башлиған ишиң гәр яқмиса әлгә,
Қанчә җан атсаңму ашмас әмәлгә.
Ериққа чақ кәлмәс кемә һечқачан,
Һә, қәғәз қейиқни қоюш тәс сәлгә.

Елидин җуда болуш бәхитсизлик,
Хилидин ада болуш бәхитсизлик.
Өткичә дөлитиниң теңи болмай,
Өткәндә гада болуш бәхитсизлик.

Әр үчүн сөзидин йениш өлүмдур,
Әл-жути, Вәтәндин тениш өлүмдур.
Җамаәт алдида өлгәндин көрә,
Һамақәт алдида синиш өлүмдур.

Хиҗаләт қилмас җан көйәриң болса,
Хиянәт қилмас чин сөйәриң болса.
Әл ичрә өзәңни санима ялғуз,
Җүръәтлик жүрәк, от җигәриң болса.

Ата һәм аниниң көйүми башқа,
Данишмән, дананиң вайими башқа.
Бир әрниң бешини йегән сатқундин,
Бир әлниң қахшатқан хаини башқа.

Дунияниң аян кона хаманлиғи,
Зор бәхит әл-жутуңниң аманлиғи.
Үмүтвар, садиқ әвлат баркән таки,
Өмрүңниң билинмәйду тамамлиғи...

Аз сөзләп, көп билишкә тиришмидуқ, 
Җүръәтлик җанларға йол беришмидуқ. 
Әйипни издәп пәқәт өзгиләрдин,
Өзимиз көп нәрсигә еришмидуқ.

Дәвәт қилмас вәсийәт кимгә керәк,
Әстә қалмас несиһәт кимгә керәк?!
Әлгә тола дамлима сий-қәдриңни,
Үлгә болмас хасийәт кимгә керәк?!

Ойи һарам бәрибир утилиду,
Ялған ейтип вақитлиқ қутулиду.
Әлниң көзи бүркүттин өткүр, қанчә – 
Түлкә болуп қачсиму тутулиду...

Яр-йөләк тапмисаң ялғуз қалисән,
Әлниң бар-йоқидин мәһрум, халисән. 
Дилиңни хун қилип, тилиңни қисқа, 
Йолуңни бағ әмәс, чөлгә салисән.

Әл-жутуң матәмдә сақлиса сүкүт, 
Биргә бол һәм келәр яхши күнни күт. 
Ялғузға мәдәт әл қайғуси һәтта, 
Болғуси иҗавәт көп қилған үмүт.

Босуғаңни төр қилиду көпчилик, 
Көкригиңни өр қилиду көпчилик. 
Панаһиға алған билән, бузулсаң, 
Дәргаһиңни гөр қилиду көпчилик.

Көпчилик көңлидин тәң чиқиш тәскән,
Парасәт, чүшәнч йоли егиз-пәскән.
Бу яшқа келип көзүм йәткән нәрсә,
Һәммигә бирдәк йеқиш җа һәвәскән...

Домулатмақ асан әмәс өргә тешиңни,
Ахириға чиқармақ тәс яхши ишиңни.
Көпчиликниң алқишиға еришәй десәң,
Пүтәргәндин кейин егиз көтәр бешиңни.

Унтума һечқачан өткән күнүңни, 
Ташлима әсқатқан чоруқ, тонуңни. 
Өзәңниң өмрини қәдир тутмисаң, 
Һаят тез чүширип кетәр хунуңни.

Рази қилиш нийитиң болса чиндин елиңни,
Әймәнмәй от-сүйигә тәң кир бағлап белиңни.
Бамәслиһәт, адаләт йешилишкә ишлириң,
Пак тутуп өт – дилиңни, булғап алма – гелиңни.

Һеч гәп әмәс, қош-қәвәт имаритиң болмиса,
Қолуң йәткән утуққа қанаитиң болмиса.
Әркин-имин, хатирҗәм, баш көтирип яшайсән,
Дост-қериндаш, әл ичрә яман етиң болмиса...

Қанаәтлик болмисаң ашар дәва, чеқимиң,
Бәтхәшликкә йол қойсаң көпийиду чиқимиң.
Нәпсиварлиқ хислитиң қилар әлдин беганә,
Қачар сәндин һәттаки дост-қериндаш, йеқиниң...

Берилмисә баһаси әлгә қилған әҗриңниң,
Нәдин чиқсун һадуғи тартқан җапа-җәвриңниң.
Шаир охшаш сезимтал җанға пүтмәс әләмдур,
Тиригиңдә сезинмәй өткиниң бар қәдриңниң.

Тартинисән бәзидә өзгигә һал ейтиштин,
Йә үн қатмай һечкимгә һәйкәл болуп қетиштин.
Башқиларға көп ишәнч қилмиғиниң түпәйли,
Асраш үчүн өзәңни сөз-чөчәк боп кетиштин...

Булут болғум кәлмәйду күн үзини ториған,
Һәм от болғум кәлмәйду ялқуниға ориған.
Адәм болуп яшаштин йоқ өзгә һеч арминим,
Көз жумғичә виждани, көңли әлгә җорихан...

Алған болсам әгәрдә дуасини елимниң,
Очуқлуғи — йолумниң, узунлуғи — тилимниң.
Кимлигимни, қәйәрдин чиққинимни унтумай,
Езиқтурар ишлардин қутулғини дилимниң.

Раһәтлинип тиңшайду әл есил саз-нахшини,
Тумшуқлуққа чоқитип қоймайду мәрт, яхшини.
Ишәнч қилип, сүйәнмәс наәһли һәм аҗизға,
Ким чиқиду өгүзгә дәссәп чүрүк чақчини?!

Йоруп турса юлтузум – чүширишкә аҗиз сән,
Йенип турса ялқунум – өчиришкә аҗиз сән.
Әтивалиқ әл оғли аталсам, әй, ғапиллиқ,
Етибарсиз қалдуруп, өч көрүшкә аҗиз сән!?