• Шеирлар
• 30 Сәуір, 2019

«Тәңритағ трагедияси»

Йеқинда истедатлиқ шаир Абдуғопур Қутлуқоғлиниң Түркияниң пайтәхти Анкара шәһиридә «Уйғур баһари» нәшриятидин «Тәңритағ трагедияси» намлиқ китави нәшир қилинди. Биз төвәндә диққитиңларға шу китапқа киргән бир түркүм балладиларни һавалә қиливатимиз. Қиран қисмити Хан олтирар қизил равақта, Мәй вә чилим – тилла тавақта. Қаршисида ач вә ялиңач, Тутқун турар қәпәз-авахта. Тутқун турар төмүр қәпәздә, Ялаң тенин ялар шувурған. Толмай туруп техи қириққа, Чач-сақили аппақ ақарған. Хан халатти тутқун көзидә Көрмәкликни бирәр тамча яш. Көрмәкликни қиран нәслиниң Қарғиларға әккинини баш. “Тиз пүк!” – деди надан Даваңхан, Өмридә тиз пүкмигән әргә. У: “Тиз пүкмәй, тик турған петим Рази, – деди, – петишқа йәргә!” Бойниға тәң тилла тәңлисә, “Саталмаймән!” – деди елини. Һәқни ейтип қоймисун бу дәп, Қилич билән кәсти тилини. Баш кесишқу бар екән, амма Тил кесиш йоқ еди һаятта. Турса тутқун төмүр қәпәздә, Сөзлишидин қорқатти һәтта. Ялаңғидақ турар қар дәссәп, Көкригидә қатти қат-қат қар. У муз болуп тоңлашқа рази, Тиз пүкүшни алар еди һар. Өч отидин туратти өрә, Аңа йөләк қанлиқ қисасқу… Кәчүрәрди бәлки тиз пүксә, Амма күрәш ата мирасқу! Көз алдиға кәлди ана жут, Хан-тәңридин ашти әс-яди. Аңланғандәк болди қулаққа Мәзлум әлниң аччиқ пәрияди. Көз алдида, шум рәқипләрниң Мурдиларни дәссәп маңғини. Қалмисун дәп йәнә тирилип, Дәл-дәрәққә миқлап таңғини. Көз алдида, басқунчиларниң Җәсәтләрни сорақ қилғини. Қурутмақ боп мәртләр нәслини, Бовақларниң тенин тилғини. Көз алдида, қуруқ қол билән Явға ширдәк етилған мәртләр. Тәңритеғи бәлки мошу жут, Йәлкисидә қатланған дәртләр. Тутқун турар төмүр қәпәздә, Путта кишән, бойнида қовуқ. Сақилиға яққанда гуңгут, Аңа әләм қилди бу хорлуқ. Чач, сақили көйсә вижилдап, Чилим тартип, ләззәтләнди хан. Хумармеди қанхорға җаһан? Явузмеди шунчила хақан! Тутқун турар қадилип миқтәк, Аһ урмиди, турмиди датлап. Бәлки әстин адашти, бәлки, Җәңләрни у қалғанду ядлап. Бәлки униң ядиға чүшти Алай тағда тиғ боп патқини. Хан тәхтини титирәткән он жил Униң бир рәт нәрә татқини. Бәлки униң ядиға чүшти Сәддичингә явниң қачқини. Әҗдадиниң улуқ армини – Азатлиқниң чирай ачқини. Бәлки униң ядиға чүшти Моюнчурниң сүргән дәврани. У Ордиға қадиған туққа Сәҗдә қилған Чинниң хақани. Чоң Ғоҗиниң беши туратти, (Бовисини қәлби тонуди). Атисиниң – сәрдар Самсақниң Кесик беши һәйһат, хун еди!.. А я, достлар мунчилик дәһшәт Хаһ тепилар, хаһи тепилмас. Азатлиқни арзу қилмиса, Хаһ чепилар, хаһи чепилмас. Әҗдадиниң еғир қисмити Ләвлиридә уютқанда қан, Тар қәпәзгә йөләнди беһош, Қанатлири қайрилған қиран. Су орниға қизиқ май чечип, Нәйзә билән түртүп ноқушти. Аһ, қан талаш қиран көксини Чөчүп туруп қузғун чоқушти. Күн петишқа тәлмүрди узақ, Бәлки жути билән сирдашти. Дил парчиси – пәрзәнди билән Бәлки үнсиз у видалашти. Бир йенида қанлиқ мойтуңза, Бир йенида турар сүрлүк дар. Бөрә җуга йепинған хақан: “Тиз пүк” деди пүткәндә мадар. Тутқун бешин көтәрди мәғрур, Ялвуруш ят еди шәнигә. У өлүмни әла биләтти Ноқутқандин пак пешанигә! Икки җаллат ечип қәпәзни, Һәйвә қилди ай палта билән. Петиналмай аңа қарашқа, Үзин япти боз халта билән. Мәрт намәртни синар сүрлүк дар, Дардин дәһшәт қанлиқ мойтуңза. Мойтуңзиға тутқун қойса баш, Хан “әйя” дәп чишлиди ғаңза. Шиддәт билән чепилди палта, Қаңқип тәндин баш болди җуда! Явузларни яратқиниға Пушман қилған болғеди худа! Аппақ қарни бояп ақти қан, Айпалтини ялиди җаллат! Башқа қарап һеҗайди хақан… Нечүн мунчә қанхор адәмзат?! Кәскинини бешини аз дәп, Җаду билән тенин тоғрашти. Бурда-бурда болған гөшигә, Ечиқиған иштлар олашти. Уюп қалди ләхта-ләхтә қан, Сиңәлмәстин йәрниң қойниға. Сиңмигәнду бәлки хақанниң Сиртмақ болуш үчүн бойниға. Аһ, тутқунниң аччиқ қисмити Охшап кетәр мәғрур қиранға. Қиранмичу өләр алдида Пәрваз қилар екән асманға. Қия ташқа ахир урулуп, Айлинаркән чачриған хунға. Қиранниң мәрт қиранлиғи шу… Несип болмас екән қузғунға!.. Хан хатирҗәм болди, билмиди, “Өлди!” деди, пәрва қилмиди. Йәрдә қатқан бегуна қандин Тирилишин қисас билмиди. Хан билмиди, у өлгән билән Униң роһи өлмигинини. Униң нәсли күрәш қип, күрәш, Техи қенип күлмигинини. Хан билмиди, у өлгән билән Өлмигинин у қозғиған иш. Кимду-бири боғуп түнлири, Шундин бери ухлатмиди теч. Тапалмастин дәрдигә дава, Хан ялвурса, кимду күләтти. “Немә керәк җандин бөләк” – дәп Миң тирилип, миң бир өләтти. Кимду-бири дегәндәк болди: “Соримаймән җанға – җан сәндин. Җандин әзиз нәрсәмни алдиң, Қутулмайсән бәрмисәң мәндин!”. Тизланғанчә налә қилди хан: – Хала, таҗу-тәхтимни алғин. Сән сориған нәрсә немә у? Хала, қизим – бәхтимни алғин. Пәқәт кәчкин бир қошуқ қандин, Арам бәргин, мунчә қийнима? – Қанхор дәмсән мени өзәңдәк? Хақан дәйда техи сенима! Җәңдә йәңгән болсаңди, кашки, Тутуп бәрди хаин өчминим… Атиларниң роһи хуш болмас, Йоқалмиса ата дүшминим! Җаһангирхан дәйду мени жут, Әрик ишқи – өртәп турған от. Мәнму шаһтим, сәндәк шаһанә, Керәк әмәс маңа зәр, яқут! Мән сориған у тилла әмәс, Нечүк тилиң бармас дейишкә? Чөлләр кезип келип, бәхтимни Оғрилидиң ейтқин немишкә?! Азатлиқчүн қилич көтәрсәм, Койза салдиң мениң қолумға. Мени чаптиң, амма чепилмас Изгү әрик һәмра йолумға! Азатлиқсиз болмайду бәхит, Униңсиз тәс кириш җәннәткә. Сориғанға бәрмәйсән уни, Бәрмигәймән арам әбәткә!” – Шундин буян роһ кезип жүрәр, Аһ, азатлиқ кәткәч олҗиға. Шу роһ: ал дәп оғлум интиқам, Нәйзә сунди Бузрук ғоҗиға… Шу роһ кезәр Тәңритеғида, Қисас отин йеқип жүрәккә, Қисас оти атомдинму зор, Униңсиз тәс йәтмәк тиләккә. Азатлиқниң ачқучи – күрәш! Униңсиз йоқ тәңлик җаһанда. Әрк истиги турғанда қанда, Күрәшкәнләр қалмас арманда… Қәшқәр гөзили Чөл-баяван кезип келәр жут, Йәлкисини басқан зор тавут. Бу бепаян “Ипәк йолида” Тәшналиқтин болсиму набут. Бу йолларниң көпти азари, Бу йолларниң көпти аһ-зари. Бу йолларда қалди қанчилап, Қанчә мәртниң қәбри-мазари. Барчисиниң бешида бир ғәм, Барчисиниң кирпигидә нәм. Ялаңғидақ путқа патса таш, Барчә дилға патар бир әләм. Тавуттики шаһму, пәриму, Кимдин кәлгән бала-қаза бу? Барчә жиғлар мунчә аһ уруп, Кимгә шунчә һәсрәт-һаза бу?! Ятар еди бир саһипҗамал? (Туғидекән айниму аял). Өзи зар-зар жиғлитип қоюп, Издигәндәк гоя бир амал. Сәддичинни қойди артида, Нечүк қоймас тавутни бунчә? Нечүк аңа еһтирам мунчә, Ким у бевақ тозиған ғунчә? *** “Ким болатти, – деди көк шаһи, Мән шаһиди – униң гуваһи. “Әлгә әрик керәк!” дегини Мән һәйранмән, болди гунаһи. Чәнлун дәвран сүргән бир заман, Уйғурстан болди гөрстан. Хан Ғоҗиниң бешини кәскәч, Қилич тутуп чиққан бу җуган. Дуч кәлгән чағ Җавхуй генерал, Қаршисида көрүп бир һилал. Таң қалғанди батурлуғиға, Ким болатти бу – әшу аял!” *** Йәлкисидә тавут, келәр жут, Қумлар — қоқас, қумлар гоя от. Тәшналиқтин ләвләр гәз бағлап, Йерилғанди чак-чак ширдақ пут. Ятар еди мәңгү уйқида, Пәри йәңлик гөзәл, қәләм қаш. Өлтүрүшкә қандақ барди қол, Қәтл қилди қандақ бағри таш! Ким у өзи әшу сумбул чач?”. “Ким болатти; – деди Толун ай, – Мән һөснидин алғанмән чирай. Кимлигини техи билмисәң, Бағрим болсун аңа қәбир – җай. Чәнлун әстин адашқан еди, Бирла көрүп Қәшқәр қизини. “Гөзәл, амма явайи уйғур- Деди, пүкмәй турса тизини». Хан хаһишин туталмастин сир, Қаш тешидин буйриди қәсир. Пәрманини бөлди дәп җуган: «Һаҗити йоқ, сәвәп мән әсир!» Қутулушқа тапалмай амал, Гоя момдәк сарғайди җамал. Күндин салам йоллап жутиға. Җавап күтти кәлгәндә шамал. Жут дәрдидә болуп сәкпарә, Айлар өтти бедар, бечарә. Алтун қәпәз ичрә булбулға Ким әрикни бәргән иҗарә? Сумбул чечин қилсунму у дам, Һар кәлсә гәр «қатил» дегән нам. Амма елиш үчүн истәтти, Ери үчүн явдин интиқам. Хан хуптәндә кирди һоҗриға, Ишқ оти қозғап һарарәт. Қол учини тутқан бир пурсәт, Җуган билди уни һақарәт. У туғулди нечүк һаятқа, Нечүк тутқун болди у ятқа? Өмри таяқ йемигән хақан Шу күн таяқ йеди качатқа. Деди: “Явуз билән ятайму, Хан ғоҗамниң дәрдин тартайму? Өлмәй туруп җудалиқ деғи, Номусумни саңа сатайму? Пүкмәптекән тизин әҗдадим, Чапсаң, қисас алар әвладим. Атсаң, өлмәс әрк истиги, Боғсаң, боғар бир күн пәриядим!» Шәһла көзгә шаһ еди шәйда, Сөйгү дәрди дәртқу бедава. Ундин хәвәр тепип аниси, Деди: “Башқа болмисун бала”. Зәһәр тамди җуган тилиға. Түндә тирнақ патти гелигә, «Оға ичип өлди» дәп гуна Артмақ болди униң елигә. Деди җуган: “Мәйли, боғуп, ас! Әҗдадиңдин у удум мирас… Боғулмайду, амма азатлиқ, Боғар һәр тал чечим еп қисас!”. Дуч кәлгәнди булбул һуқушқа, (Өрүм чечи билән боғушқа!) Аял әһли ундақ гөзәлни Үлгәрмигән техи туғушқа. Ғунчә ләвдин ширғип ақти қан, Қатти аппақ көкригидә қан. Пәрзәндидин айрилса Вәтән, Айрилғанди гөзәлдин җаһан! Йәткән чағда әлгә шум хәвәр, Тәврәп кәтти қандин қатқан йәр. Җудалиқтин чүшти дилға дағ, Дәврәп кәтти қедимий Қәшқәр. Беши билән тәң алсиму зәр, Хан үзәлмәй туратти нәзәр. У тавуттин тирилип чүшүп, “Өч елиштин» әйләтти һәзәр. Тағлар ешип келәр җиназа, Жиғлар мәртләр һалиға пәза. Йолға қарап көзләр тешилди, Кечә-күндүз әл ечип һаза. Артта қалди қанчә тағу-таш, Тәңритеғи әгди ғәмкин баш. Һәм һәсрәттә жиғлиди үнсиз, Или, Тарим болуп ақти яш. Тилға кирди титрәп Хантәңри: “Ақарттиғу чачни әл ғеми. Түгүрлинип таш болди дәрди, Мән таш әмәс – әлниң әлими! Сән мис әмәс, сениң зәрлигиң, Тиз пүкмидиң, шуғу әрлигиң. Сән әзизсән, шуңа чоққида, Болмақлиғи керәк йәрлигиң!”. Тавут келәр – вапа тимсали, Әл өркәшләр – муһит мисали. Әл бешида көтәрди туғдәк, Шунда бардәк әрк висали. Муңлуқмекин шуңа дутари, Мошу әлниң нейи, сатари. Ипарханни басти бағриға, Өксүп-өксүп Қәшқәр мазари… Алди уни бағриға топрақ, Бесилмастин янар от-пирақ. Униң роһи әрккә үндәп, Тағ бешида янған шам-чирақ. Сәйярә сәргүзәштиси Ана йәр, җапакәш ақчач анисән, Пәрзәндиң ишқида бағриң миң парә. Бир балаң көксүңгә гүлләр терисә, Бир балаң тениңни титип аварә, Аһ, Ана сәйярә, Ана сәйярә! Сән ана болмисаң көйүп өчмәстиң, Болмастин ғәмгүзар мунчә мәрданә. Сән ана болмисаң, пәрзәнт ишқида Болмастиң айлинип мунчә пәрванә, Һелиму болғиниң йәккә-йеганә. Һәйранмән, бир сәндә яралған туруп, Бирәвләр өзини худа санайду. Бәхтичүн бирәвни бәхитсиз қилип, Һәйранмән, рисқиға у от қалайду, Сән уни көргәндә бағриң қанайду. Бу дуния әслидә шатлиқ, ғәмханә, Әҗдатлар ейтишар һәҗәп әпсанә: Көрәлмәй җапакәш Прометейни, Йоқитиш койида издәп баһанә, Нә сәвда салмиди Зевс мәстанә. Әслидә адәм үчүн яралған отни, У әлдин қизғинип, ғарда сақларкән. Қутқузмиди инсанни тилсиз йеғидин – Оттин дәп, шу Зевс өзин ақларкән, Бәзиләр һәқ, раст, дәп уни яқларкән. Бу дуния әслидә бевапа дуния, Яралған болғеди бәлки тәңшәлмәй. Чақмақни ғәзивим дегүзгән Зевс Өзини барчиниң худаси дәммәй, Һәс-һәстә боғулар уму тәңшәмәй. Бир чағлар адәмләр лайдин бут ясап, Худа дәп чоқунуп, қилған ибадәт. Һәйранмән, техичә һөкмин сүрмәктә, Әсирләр өтмәктә, шу кона адәт, Бәлки дәр сиғиниш – бәргәй саадәт. У чағлар отқа зар еди бу дуния, Нә тапсаң тәң ортақ, хамла йейишкән. Һәтта ким су сирин көпирәк билсә, Қандақту уни бир илаһ билишкән, Әл аңа сиғинип, «худа» дейишкән. У чағлар отқа зар еди бу дуния, Соғ һөкүм сүрәтти бу йәр шарида. От издәп йол алса һаңлар торатти, Тағ, дәрия туратти икки арида, Өртинәр еди от тилсим ғарида. Йол алса Қуһиқап таман бир оғлан, Һалиға қиз-җуган кирпик яшлиди. Йол алса у сирлиқ соқмақлар ара, Үркигән кейикләр ғарға башлиди, Тилсимат тағ аңа ташлар ташлиди. Қуһиқап қапқиси уюл-уюл таш, Та таңдин шамғичә у таш ғулатти. Әлгә от сунуштәк изгү-армини Чарчиса, күнигә зор күч улатти, У әлни ойлиса ғәйрәт толатти. У елип кәлгичә бир парчә отни, Гаһ боран, гаһ ямғур йолинн ториди. Мәшъәлни туғ қилип тиккәндә йәргә, Сиядәк түн қойни таңдәк йоруди, “Нә бу?” – дәп адәмләр чөчүп сориди. Адәмләр сәзгәнди иссиқ тәптини, Шу оттин дүт елип янғанда гүлхан. Шу отни чөрәдәп, қахлап алиқинин, Товва, дәп тиңирқап болушти һәйран, Ялқунҗап от тилин созатти һәр ян. Алқишлап көтәрди Прометейни, Әзизләп өзидин дана билишип. Бир уни көргили, тавап қилғили, Нә-нәдин кишиләр топ-топ келишип, Сиғинип турушти «худа» дейишип. Әл ичрә у тапқан бу шану-шөһрәт, Зевсниң қәлбидә ойғатти нәпрәт. Җакалап җар салди “От оғриси!” – дәп, Пут қолин бағлатти басқанда ғәпләт, Тарлиқ – дәрт, әслидә тарлиқ – чоң илләт. Пут-қоли маталған туратти тутқун, Қәпәздин қуш мисал чиқип кетәлмәй. Дәрғәзәп левини чишләтти Зевс, Бағланған рәқивин тәслим етәлмәй, Йә һарам нийәткә чапсан йетәлмәй. – Товва қил, шу «товваң» гунани йәйду, Өзәңдин өзгиләр ғемиң йемәйду. Товва қил! – дәр Зевс – мән оғри десәм, Сән дәмсән әл-аләм оғри демәйду? Биләмсән мени от худаси дәйду!.. – Сән отни йошуруп ғарда сақлисаң, Сән оғри болмастин, қандақ мән болай. Барчә хәқ бир парчә отқа зар турса, Турса әл интизар дәп у от сунай, Сән товва қилмастин, қандақ мән қилай? – Бу товва қилишниң орниға техи, Техи шәк кәлтүрди маңа, қараңлар. Бу өзи оғрилап еп кәлгән отқа Өзини тутуруқ қилип қалаңлар! Тохтаңлар, тохтаңлар, таққа палаңлар!.. Юнандин көз йәтмәй тағлар тапалмай, Кавказға зәнҗирбәнд қилип бағлиди. Тапини астиға от – гүлхан йеқип, Ташларни қиздуруп, көксин дағлиди, Батурниң белини у бош чағлиди. Каваптәк бижилдап көйгәндә көкси, Сориди: – Әндиғу көзгә иларсән? Тәғдиргә тән берип, товва қилмастин, Бу гүлдәк өмрүңни қандақ қиярсән, Әндиғу тизлинип тазим қиларсән? – Бегуна баш егиш – әрниң ишимәс, Тиз пүкүш еғирдур расти өлгәндин. Өлгән миң әвзәлдур билгәнгә, рәқип – Артиңдин һеҗийип соғақ күлгәндин, Нә пайда тиз пүкүп, өрә жүргәндин! Ямғурға тил тутуп, тәшналиқ басса, Туратти һаң ташта зәнҗирбәнд қиран. Ялиңач тенини боран ялиса, Қәлбини моҗатти аччиқ бир пуған, Көз йәтмәй чоққида туратти оғлан. Сүбһидәм тағлардин алқип кәлди са, Зевстин әлчи боп, һалин билгили. “Немигә кәлдиң?” дәп әгәр сориса, “Кәчүрүм сорамсән йә, яқ?” дегили, «Яқ» десә, көзлирин чоқуп йегили. Тутқунниң ғәзәптин чақнатти көзи, У товва орниға ләнәт оқуди. Са әгип пәрванә кәби бешидин, Аһ, тиғдәк тумшуқта көзин чоқуди, Болмиса жиртқучниң қарни тоқ еди. Чашгаһда палақлап кәлди бир қарға, Дәп: “Аян болупсән Зевс чүшигә Ейт, товва қиламсән? Әгәр қилмисаң, Хумармиш бир чишләм адәм гөшигә!” “Яқ!” дегәч чоқуди ялаң төшигә. Зәнҗирбәнд шу тутқун қалди ләв чишләп, Униң кәң көксидин ширғип ақти қан. Немигиду ғәзәптин титрәтти тени, Кимгиду нәпрәттин ташлатти пуған, Кимгиду шунчә кәң, кимгә тар җаһан… Кәлгәнди шам мәһәл көз әйнәк илан, Шәртигә көнмигәч, боғди белини. Аңа тиз пүкмигән шундиму қиран, Һалқидәк түглинип боғди гелини, Көнмигәч у жулуп алди тилини. Ташларға тамчилап тамди иссиқ қан, Чирайи сарғийип, болди зәпирәң. Һечнемә дәләлмәй боғулатти у, Һәммидин бу хорлуқ туюлди яман, Яхшиниң райиға бақмиди заман!.. “Товва!” – дәп яқисин тутатти Зевс, – Йә, «товва» демәйду туруп зәнҗирбәнд, Йемәйду яки бу бирәр бурда нан, Яки тилимәйду у рәһим-шәпқәтни, Һәйранмән, нәдин бу алиду мәдәт?! Бәлки шор маңлайға күн өтмисун дәп, Бүркүтләр қанити салғанду сайә. Бәлки у тәшна боп, көз жуммисун дәп, Қилғанду аптаптин булут һимайә, Бәлки күч бәргәнду ундики ғайә… Әслидә зор күчқу мәсләк – муддиа… Бәргәнду чоң мәдәт, бәлки шу жүрәк. Йолваслар макани һаң ташлар ара, Ким аңа боларди мунчә яр-йөләк, Демәк, шу жүрәкни йемәклик керәк!”. Төшигә таш палта уруп шум рәқип, Жүрәкни сиқимдап суғарған замат. Муштумдәк жүрәктин чиққанди нида: “Сән худа әмәссән – қанхорсән җаллат! Қандақму худа дәр сени адәмзат?”. Пак жүрәк алиқанда совумай туруп, Рәқип «уһ» тартмастин, алмастин арам. Тағлардин кәлгәнди бир әкис сада: “Сән худа әмәссән – қанхорсән, җаллат!” Техи қан қатмастин болғанди бәднам. Титригән алиқандин чүшкәнди йәргә, Бир мәсүм пак жүрәк миләнгән қанға. “Аһ!” деди аңа йәр елип бағриға, Йерилди йетәлмәй қалғач арманға, Бир яхши патмиғач бу кәң җаһанға. Шум хәвәр йейилған чағда җаһанға, Көз йешин ямғур қип төкти каинат. Шан-шөһрәт хумари болған қатилға, Миң ләнәт оқуди җими мөҗүзат, Яхшилар түпәйли бардур бу һаят! Бир чағлар Зевсниң көңли чағ еди, Абройи сорисаң – гоя тағ еди. У шөһрәт талишип қәст қилип, қачан Батурни зәнҗирбәнд қилип бағлиди, Шу чағдин тартип әл уни қарғиди. Тутқини шумекин қанниң угали, Кирпиги илинса қара басатти. Кимләрду боз халта кийгүзүп аңа, Қил арқан селинған дарға асатти, Кимләрду сүрлүк чоң тавут ясатти. Кимгиду сиғинип та таң атқичә, Кимгиду йелинип тизин пүкәтти. Тал кәби толғинип та күн патқичә, Кимгиду ялвуруп, йешин төкәтти, Кимләрду “қатил!” дәп уни сөкәтти. Тутқини шумекин қанниң угали, Маңса у арқида шәпә сезәтти. Кирпиги илинса, кимду «тур!» дәтти, Һә, ундақ чағлири җандин безәтти, Униң таш бағрини кимду езәтти. Давасиз бир дәрткә болди муптила, Шөһрәтни қоғлишип (уни һар алмай). «Қатил!» дәп қарғиса уни җими жут, Әл-әләм көзигә қалди қаралмай, «Қалсамчу дунияға, — деди яралмай». Әл-жуттин бәздиму қечип бир күни, Дәрвиштәк йол алди дәшту-яванға. Тәшналиқ басқанда очум су сорап, Зарлинип-тәлмүрсә у төрт таманға, Һеч киши су сунмас еди қаванға. Қумларни қучақлап ятса һалсирап, “Қатилсән!” – дегән үн келәтти һаман. Қалдиму йә айнип яки қаңсирап, Өз гөшин өзи йәп болди устихан, Әслидә өтнигә лапқут бу җаһан!.. Бу һәҗәп, өзиниң абройи үчүн Бирәвниң бағрини қилған ләхтә хун, Ятатти икки гәз йәргә болуп зар, Бирәвниң өмригә замин шум мәлъун, Бу һәҗәп, чоқатти көзини қузғун… Аһ, ана сәйярә, ана сәйярә, Тарихқа пүтүлгән бу бир әпсанә. От қоюш койида сениң қойнуңда, Бирәвләр жүргәндә издәп баһанә, Прометей кәби бир керәк мәрданә. Бир чағлар отқа зар еди бу дуния, Һазир от ховупидин болмақта безар. Яқмақта адәмләр отқа бир-бирин, Ятмақта йәр қучуп, көпәйтип мазар. Тартмақта инсан от дәстидин азар. Бир чағлар отқа зар еди бу дуния, Һазир от палакәт бу йәр шариға. Бир балаң өчәрсә бири пүвләйду, Бақмастин гөдәкниң аһу-зариға, Асмақчүн өлүмниң симсиз дариға. Аһ, ана сәйярә, ана сәйярә, Бу отниң ховупидин һеч йәр хали әмәс. От билән ойнишар әстин айниған, Шөһрәтниң шарабин ичкән чала мәс, Дәмду у өзини саңа бала әмәс. Аһ, ана сәйярә, ана сәйярә, Тәшвишиң ашмақта, ғемиң зиядә. Қачанки от қойса зеди пәс бири, Зевстәк болғуси шу күн сазайә, Пәрзәнтләр бир сени қилар һимайә. Аһ, ана сәйярә, ана сәйярә, Тәшвишиң ашмақта, ғемиң зиядә, Дана бир инсанға муһтаҗдур дуния! Зиминни тутқай шу күчлүк ирадә… Зиминни ақ нийәт қилғай идарә… Бир чағлар отқа зар еди бу дуния, Батур еп кәлгән от әсқатқан җанға. Әнди от очиғин өчәрмәк үчүн Тутушмай турғанда җими җаһанға, Зардур йәр Прометей кәби оғланға. Садақәт тимсали Атма, достум, һаңғутни атма, Атмаслиқниң болса чариси. Мән атқанмән, амма сән атма, Атсаң, өләр җүпти – париси. Яралғандин бери етиштуқ, Һәтта қушлар қалмиди хали. Немә екән улар гунайи, Яман болар қанниң угали! Өтүнүшүм, өкүнмә һәргиз, Қалсаң әгәр уни аталмай. Ядимда бар, мән етип қоюп, Қанчә түнләр қалған яталмай. Ядимда бар, ақ қар үстини Мән шәпәқтәк қанда бойиған. Бовақ кәби иңриғанди у, Ундақ болар дәп ким ойлиған. Ядимда бар, мән төккән қандәк Қуяш чиққан шу күн қизирип. Қанчә еғир қанни көрмәклик, Қанчә еғир турмақ безирип. Мени узақ қарғап, ғақилдап, Җүпти әгип учқан бешидин. Қушларниңму садақитини Көргән едим тамған йешидин. Ядимда бар, әшу җүптини, Қанитида қарға көмгини. Матәм тутуп униң бешида, Өксүп-өксүп муңға чөмгини. Ядимда бар, қарларни тилғап, Жүргәнлиги ташлап кетәлмәй. Әпсус, тирик өлсун дедимму, Мурадиға улар йетәлмәй. Ядимда бар, әшу түн бойи Аһ-налә қип, һәсрәт чәккини. Ядимда бар, бойнини қисип, Матәмзадә бешин әккини. Ядимда бар, қанитин керип, Бағрин йеқип, қарда ятқини. Бешин қоюп җүпти көксигә, Ятқан пети таштәк қатқини!.. Көз йешидин муз боп қатқини – Шу әмәсму азап тартқини! Жүригимни ләхтә қан қилип, Шу әмәсму хәнҗәр патқини. Мунчивала боламду бәрдаш, Көп-көк муз боп қаттиғу көз яш. Мән сехи дәп жүргән тәбиәт Болуп чиқти қәвәт бағри таш?! Қанға патти шатлиқ висали, Қарда қатти һәйкәл мисали. Улар қушқу! Шу қуш чеғида – Садақәтниң болди тимсали. Бәлки улар ашиқ-мәшуқ боп, Көйүп-көйүп өчкән болғеди. Бәлки зимин шунчә тар келип, Қуш боп көккә көчкән болғеди. Көйгән биләр, көйдүргән ишқ, Қәйсниму мәҗнун әйлигән. «Аһ» урғанда, аччиқ пуғани Ләйли қәлбин у хун әйлигән. Бәлки ишқин қилишса изһар, Уни заман алғандур бәк һар. Бәлки улар зиминға патмай, Қилған чеғи көкни ихтияр. Бәлки ашиқ тили кесилип, Қирқилғанду мәшуқ чачлири. Бәлки йәрни сеғинған чағлар, Ямғур болуп яғар яшлири. Мурадиға йетәлмәй йәрдә, Бәлки қанат қеқип кәткәнду? Йәрдә ашиқ азавин тартип, Арминиға көктә йәткәнду? Бәлки йәрниң яди қийниса, Әгип-әгип қонар топраққа. Әшу қушниң бир хислити шу: Адәмләрдин қачмас һеч яққа. Мән һәйранмән, җүп-җүп жүриду, Бир-биридин нери кетәлмәй. Адәмләргә тәлмүрәр, бәлки Адәмлигин аян етәлмәй… У топрақни бағриға бесип, Аппақ-аппақ таң атқузиду. Кечәлмәстин йәрниң меһридин, Кирпик қақмай, күн патқузиду. Улар яшар сөйгүгә садиқ, Муһәббәтни намайиш қилип. Тени йоқтур вападарлиқта, Атма шуңа сән қилмиш қилип. Биз қәдригә йәтмигән өмүр, Билсәң еди — көзниң қариси. Атма, достум, униңсиз өлүм, Қаш-кирпикниң екән ариси. Атма, достум, һаңгутни атма, Садақәтниң тимсалиғу у. Садақәткә көз тәккән чағда, Яшап турсун қушта болсиму!..