• Шеирлар
• 26 Қыркүйек, 2019

Көйдүрүп һәм көйүп яшаймиз

Нурәхмәт ӘХМӘТОВ Баһарда туғулдум, баһар мүҗәзмән Баһарда туғулдум, баһар мүҗәзмән, «Баһар»дәп башлинар шеирим җәзмән. «Баһар» дәп башлинип, «баһар» дәп йәнә, Түгисә яхшиди бу мениң нәзмәм. Баһар — бу чин ашиқ көңүлләр пәсли, Җанға җан улиған хуш гүлләр пәсли. От жүрәк, от нәпәс өтәр охшайду, Баһарда туғулған адәмләр әсли. Баһарда ойғинар җими йәр-җаһан, Тепирлап, җошқунлап, томурдики қан. Баһарда башлайду өргә-йүксәккә, Қиш бойи үгдигән изгү ой-арман. Җан әта қилғанда Қуяшниң нури, Яширар зиминниң ойман-чоңқури. Иллиқ нур тәптидин һадуқ чиққандәк, Тарайду шипалиқ ана йәр һори... Көз ечип, сай-сала, қой көз булақлар, Башлайду дил арам яңрақ қошақлар. Нур имип тоюнған гүл-гиялардин, Аңқийду дава боп хушбой пурақлар. Қушларниң сайриши беғишлап арам, Жүрәкни тәвритип қип алиду рам. Қулақ тут, әй, шаир миң хил наваға, Нәқ бу чағ келиду кәлмигән илһам! ...Баһарда туғулдум, баһар мүҗәзмән, Баһардин башлинар шеирим җәзмән. Қараңғу қишларда үзүлүп қалмай, Баһарға улашқай бу мениң нәзмәм!.. Бу һаятта... Бу һаятта мени һәм көрәлмәсләр бар, Ғевитимни қилмиса жүрәлмәсләр бар. Сайәм болуп әгишип, нери кәтмәйду, Мәнсиз өмрини хуш сезәлмәсләр бар. Немә амал, нә чарә ушбу «Һиммәткә», Болмайдиғу таш етип неҗис-мәйнәткә, Ғевәтхорға қачан һәм нәдә сот болған? «Имтиязлиқ» ихлим у таки әбәткә. Изгүлүкни җа қилип, жүрәк қетиға, Пәрваз қилсам илһамниң минип етиға, Андин йүз жил яшисам азлиқ қилатти, Әшу бир накәсләрниң тегип зитиға! Ғәлити хәқ шаирлар дегән (Шаирә Шаирәм Баратоваға ) «Фариза, Фаризажан, Фариза қыз, Бұл дүниеде ақындардың бәрі жалғыз» Мұқағали Мақатаев. Шаирә қиз – Шаирәм сиңлим, Шаир десә туралмаймән җим. Көйүнмисә шаирға шаир, Көйүнмәйду бу күндә һечким. Сиз-шаирә, мәнму һәм шаир, Өзимизчә гәп-сөзгә маһир. Көйдүрүп һәм көйүп яшаймиз, Һәр балаға шуңа биз һазир... Аллиқандақ мухлисларни дәп, Өмүр өтәр қапийә издәп. Ғәлити хәқ шаирлар дегән, Әпәндигә охшап кетәр зәп. Арам издәп беарамлиқтин, Хушвақ жүрәр пәришанлиқтин, Сөзгә алғур һазирҗавап бәк, Хали жүрмәс һәм наданлиқтин. Гүлгә ашиқ, гүлгә пәрванә, Булбулни дәп мәсхуш мәстанә. Пул тапқанлар йол тепип жүрәр, Сиңлим, бизләр һаман мәрданә!.. Мәҗнун әмәс, мәптунлуғи бар, Атқан таңға мәмнунлуғи бар. Өз-өзигә сөзләп гаһида, Күлүп кетәр мәҗнунлуғи бар. Китап-дәптәр дайим һәмрайи, Күн кечиду йерим сәвдайи. Бари билән көңлидә баһар, Ғайиптин һеч йоқтур тамайи. Бизләр шундақ ғәлити ихлим, Ғәлити күн кечимиз сиңлим. Қәдримизни бәлки билмәс әл, Яшаймиз дәп: «Вәтиним, елим»... Дил қетида улуғвар ғайә, Чүшәрмәймиз аңа һеч сайә. «Вәтиним»дәп қалса сөзүмиз, Шуниң өзи бизгә купайә! Шаирә қиз – Шаирәм сиңлим, Шаир дәсә туралмаймән җим. Көйүнмисә шаирға шаир, Көйүнмәйду бу күндә һечким... Әманиң әндишиси Нә амал, Алла шундақ яритипту? Күнүмни өзгиләргә қаритипту. Аләмни кәң-кушадә дегән билән, Кәңлигин қиймай маңа тар етипту. Бир өмүр һәмра болуп һаса таяқ, Тәмтиләп күн кечимән жүрүп яяқ. Аллаға шүкри дәймән миң бир мәртә, Һелиму сақ екән бу бир җүп аяқ. Мән әма, Күн нурин көрәлмәймән, Нур қучуп гүл пәйзини сүрәлмәймән, Көз ечип җан анамға шатлиқ әмәс, Өмүрлүк дәрт еп кәлгән бетәләймән... Ейтмақчи, күнниң нури қандақ нәрсә, Үнәмду уруқ қилип йәргә тәрсә? Бир көрүп, қенип алсам арман йоқти, Разидим андин Алла өлүм бәрсә... Күн көрмәй өмүр кәчмәк қийин екән, Қиммитиң сунуқ ямақ тийин екән. «Һечқиси йоқ» дәп қойған йоллириңға, Накәсләр ташлап кәтсә төмүр тикән... Болмаскән йә бир йоли җандин кечип, Болмаскән қутулғили... зәһәр ичип, У башта тәғдиримни миң түгүч қилип, Қоюпсән, пәрвәрдигар өзәң пичип. Қондурмай нашүкүрлүк илләтләрни, Тартимән Өзәң салған бу дәртләрни. (Бәндигә амал барму тартип өтмәй, Алладин кәлгән азап-күлпәтләрни!.. ...Мән – Әма, Коча-койда тәмтиләймән. Йол тапмай, сийпаштуруп, тәмтиләймән. Әй, Рәббим, дәссәп-чәйләп кәтмисун дәп, Көзи бар адәмләрдин әнсирәймән!.. Қарғилар Қара, ала, көп қарға, Қошақ тоқар баһарға. «Ғәзәлханлиқ» қилишар, Қонмақ болуп дутарға. Һәркимниң өз әрки бар, «Сайравәрсун» қарғилар. Булбулларға бирақта, Қилғин яхши етивар. Гаһи тумшуқ ямишип, Гаһи достлуғи җалишип, Бир-бирини жуңузлар, Өзара төр талишип. «Қара әмәс, ақ биз» дәп, Җар салиду тартмай тәп. Қарғиларниң замани, Кеп қалғанму, немә гәп? Қизғиниш һәм һәсәт бар, Булбулға кәк, нәпрәт бар. Туғулуштин қенида, «Қувлуқ» дегән сәнъәт бар. Җаһан кәңри – йетәрлик, Иш йоқ вайим етәрлик, Бирақ қарға көп яшар, Мана шуси хәтәрлик! Сиз чалсиңиз дутариңизни (Атақлиқ сәнъәткар Пәридә Һамутқа) Сиз чалсиңиз мәрғуллитип дутариңизни, Тамам унтуп қаларкәнмиз биз баримизни. Пил сүйиги мисали у бармақлириңиз, Изһар әйләр тәшналиқ һәм муң-заримизни. Нәғмә билән нәләргиду башлап кетисиз. Дәрди пирақ дәштлиригә ташлап кетисиз. Нәғмә билән селип бизни нә бир койларға, Һә өзиңиз гүл-гүл болуп яшнап кетисиз. Үзүп қоймай хуш нәғмини бир дәқиқә һәм, Чаливериң, чаливериң. үзмәй Пәридәм, Яйрап, челиң, Яшнап челиң, Гәп боптиму у, Нәғмиңиздин бир шаирниң чәккини әләм!.. Салам бәрдим, Сизгә Устаз! (Аңлиқ һаятини маарип саһасиға беғишлиған, дәсләпки устазлиримниң бири Азийәм Турдиеваға беғишлаймән) Сизни әсләп атмиш жилниң нерисидин, Салам бәрдим атмиш жилниң берисидин. Чиң көңлүмдин бир гүлдәстә тутай дедим, Илғап жүрүп иҗадимниң мевисидин. Шагирт дегән устазиға көп қәриздар, Һәрқанчә қип өтәп болмас уни зинһар. Маңа тәлим бәргәнләрни яд әйлисәм, Алди билән Сиз келисиз беихтияр. Несип болуп тәлим елиш қолуңизда, Мәрипәттин нур чачқансиз йолумизға. Айлар өтсун, жиллар өтсун, әзиз Устаз, Унтулмастин сақлинисиз дилимизда! Өмүрбойи устаз болуш асан әмәс, Оттуз бала қәлбигә йол тапмақ бәк тәс. Сиз йәңдиңиз көп мәшәқәт җапаларни, Устазлиқни билип улуқ һәм муқәддәс. Мәнму бир чағ устаз болуп өтсәм дәттим, Вә устаз боп қәдриңизгә шунда йәттим, Ейтип, ейтмай немиси бар — раст гепим бу, Бари-йоқи бәш жил ишләп қечип кәттим. Өмүрбойи устаз болмақ зор җасарәт, Баштин өтәр қанчә азап, қанчә күлпәт. Болса пәқәт тағларда бар, әзиз Устаз, Қәлбиңизгә җуғланған у сәври-тақәт. Кәпсиз едим бәңвашлиқтин нами чиққан, Аңлиматтим шуңа яхши гәп һечқачан. Пәқәт бир Сиз анам охшаш бешим сийпап, Талай қетим ара болуп яқа жиртқан! Кәң көңлиңиз кәң қитъәгә болуп қияс, «Азийәм» дәп исмиңиз бар өзиңизгә бәк мас. Әлләр мени шаир дәйду гәр раст болса, Шаирлиғим Сизгә охшаш Устазға хас! ...Әзиз Устаз! Сизгә тиләп мән аманлиқ, Көрмәң дәймән бу һаятта һеч яманлиқ! Өзиңиздәк устази бар шагиртниң һәм, Көңли тоқтур, Хатирҗәмдур, давамлиқ !!! Һәҗәп кәттиң алдирап (Атақлиқ сәһнә маһири Муһит Һезимовниң вапатиға мәрсийә) Өлүм ейтип кәлмәйду, Келиду бевақ. Вә өчиду арзулап яндурған чирақ. «Бир тириккә – бир өлүм» десәкму лекин, Жүрәкләрдә өмүрлүк қеп қалар пирақ... Һәҗәп кәттиң алдирап жутдишим Муһит. Сән әслидә сәнъәт дәп туғулған едиң, Сәнъәтни дәп җан тикип чоң болған едиң. Алла бәргән истедат ихтидариңни, Төһпә қилип хәлқиңгә тонулған едиң. Һәҗәп кәттиң алдирап, жутдишим Муһит. Чоң сәһнидә сән ечип талай солларни, Бесип өттүң сәһнидә шанлиқ йолларни. Мухлислириң қәлбидә қалдиң мәңгүлүк, Маһиранә иҗра қип ярқин рольларни, Һәҗәп кәттиң алдирап, жутдишим Муһит. Театрни муқәдддәс бир дәргаһ билдиң, Өмүрбойи сидқидил хизмитин қилдиң. Тамашибин көңлидин чиққач шәрәплик, Хуш мубарәк исмиң һеч чүшмиди тилдин, Һәҗәп кәттиң алдирап, жутдишим Муһит. Талант әсли милләтниң пәхри һәм көрки, Аян етәр милләтни талантлар чүнки. Ғәбит Мүсреп ағимиз тән бәргән саңа, Сәвәп талант чәк билмәс, һәмминиң мүлки, Һәҗәп кәттиң алдирап, жутдишим Муһит. Сәнъәт үчүн сән әсли туғулған едиң, Вә сәнъәткә җан тикип чоң болған едиң. Иҗавәт боп ахири изгү ой-арман, Миллитиңни тонутуп, тонулған едиң! Һәҗәп кәттиң алдирап, жутдишим Муһит. Өзәң кәттиң арқаңда соллириң қалди, Һәр қәдәмдә әслитип йоллириң қалди. Өзәң кәттиң вә лекин мухлислириңға Иҗадиңдин җан пүткән рольлириң қалди. Һәҗәп кәттиң алдираш, жутдишим Муһит!.. Запорожец адәмләр Запорожец Кеңәш дәври машиниси, Әтималим, жигулиниң өз иниси. Өзгиләргә охшайдиған төрт чақи бар, Қараңғуда янар көзи — янар қош фар. От алиду гаһи дәрһал, гаһи қақилип, Карға ярар жириғиңни йеқин қилип. Һәр һалда машина бу, һарву әмәс, Һә, униңсиз оқәт алға бесиши тәс. Қизиқ йери алди-кәйни охшайду бәк, Бир мәсиниң оңи билән сол пейидәк. Мундин өзгә көзгә чүшәр йоқ һеч пәрқи, Шундин болар башқилардин төвән нәрқи. ...Ғәлити бир адәмләр бар нами улуқ, Алди немә, кәйни немә — һеч пәрқи йоқ, Учрашмаймән гәр учрашсам мән хиялән, «Запорожец» болар аян, әйни билән. Иш-әмәли: әлбузарлиқ, риякарлиқ, Қенида йоқ әлгә вапа пидакарлиқ. Ятса-турса ялғуз башниң ғемин йәйду, Икки сөзниң биридә «мән», «биз» демәйду. Запорожец адәмләрдин, я , әлһәзәр, Әнсирәймән болуп қалмай дәп һәмсәпәр!!! Немә шунчә нахшилириң көп? Немә шунчә, уйғурум, нахшилириң көп? Һәрбиридин дәрт-әләм турар төкүлүп, Миң нахшаңдин бир нахшаң болсичу кашки, Киши хошал аңлиса, аңлиса күлүп! Һәрбир нахшаң бир дәртмән, жүрәкниң зари, Заманидин қан жутқан қанниң изһари. Сән яшисаң дәрдиңни ичиңгә жутуп, Бу, вапасиз җаһанниң йоқкән һеч кари! Аләмни кәң дейишип, салған билән җар, Сениң үчүн, уйғурум, екәнғу бәк тар! Қия беқип көз селип қойған болса гәр, Кәлмәттиғу нахшаңдин мунчә аһу-зар!.. Күн кәчтиңму күпүрлүк гунаға петип, Күн кәчтиңму һалалға һарамни қетип? Билимән нандәк һалал, нандәк пакизсән Нечүн әрзиң худаға бармайду йетип?! Кочаңдиму чоң тойлар болуши бар гәп, Чүнки инсан туғулмас дәрт тартимән дәп! Кимгә қачан чүшүпту асмандин һалга, Су толамду севәттә қилмиса сәвәп!? ..Немә шунчә, уйғурум нахшилириң көп? Һәммисидин қайғу-муң турар төкүлүп, Миң нахшаңдин бир нахшаң болсичу кашки, Киши хошал тиңшиса, тиңшиса күлүп! Тәпәккүр чәшмилиридин Вәтәнни сөйдүм, демәкким, иманим камил, Рубайәмдә қәйт қилдим — буму бир амил. Һәр мисрада етиқат, еқидәм сиңгән Йешим толди қәғәзгә, уни сия бил. Мону карван сарайдин кетимиз ахир, Зулмәтлик бир мәнзилгә йетимиз ахир, Кәтмәс болуп кәлгәндәк һәс-һәстә жүрүп, Төрт күнлүк өмүрни хар етимиз ахир. Оттуз едуқ шалаңлап кәтти аримиз, Қалғанларму бир-бирләп кетип баримиз. Кимләрниду рәнҗитип, кимниду хуш қип, Таңла-әртә бизниңму жүтәр қаримиз... Бүгүнки бу пурситиң кәлмәк, еһтимал, Елиш-бериш ишиңни биртәрәп қип ал. Кирпик билән қаш ара бир палакәт бар, Арида сән чарисиз тапалмайсән амал!.. Баһар айға улашқан күнләр ғенимәт, Қуяш күлүп нур чачқан күнләр ғенимәт. Қараңғу қиш пәйт пайлап ишик қаққичә, Гүл-гиялар көз ачқан күнләр ғенимәт... Бизләр әсли төрт күнлүк кеп кетәр меһман, Қучақ ачқан бу һаят – сехи саһипхан. Һәр қанчә һәм хуш күлүп күткини билән, Инавити меһманниң өзидин һаман. Дегән билән «адәмни адәм билән» дәп, Бир-биригә чағлиқкән келип-кетәр нәп. Мәдһийиләр оқулуп қәбри бешида, Тиригидә тәс екән ейтмақ яхши гәп... Хушвақ өткән бу күнләр йенип кәлмәйду, Наданлиқ қип наданлар қәдрин билмәйду. Һаса тутуп, тәмтиләп жүргән мойсәпит Йүз жил яшап, йәнила яшисам дәйду. Ағриқ йеңип бариду, тәндә йоқ дәрман, Пилдирлиған чирақтәк һәлқумида җан. Әң адаққи бир қетим күнниң сериғин Көрәй деди, көрәлмәй, қип кәтти арман... Бена салдим өмүрдин кәтмәйдиғандәк, Мәңгү қелип һеч вақ тәрк әтмәйдиғандәк. Бир бешимға йәтсиму қилған-әткиним, Сезинимән немиду йәтмәйдиғандәк. Пешанәңгә пүтүп бир өңмәс сияси, Ташқа басқан тамғидәк униң қияси, Мөрити бир кәлгәндә хушвақ яшап қал, Ғәриқ қилар болмиса ғәмләр дәрияси. Таң пәйтидә қахшитип көз жумди бевақ, Һаза туттуқ йәттә күн бәлгә бағлап ақ. Өлүмини чирайлиқ узитип қойдуқ, Тиригидә қәдирләп алдуқму бирақ?! Бәхтиң гүли көрүнмәй гүлләйдиғандәк, Ғәмдә қапсән әнди һеч күлмәйдиғандәк. Ғәм дегәнниң көзи кор, йепишса қоймас, Хушвақ жүргин зитиға өлмәйдиғандәк! Сәһәр пәйти аләмниң паклиғи есил, Нур балқиған һөсниниң ақлиғи есил! Қалғиниға дәттикам, кәң мошу әсна, Ғәм-ғубардин көңлүмниң саплиғи есил!.. Чинар ғулап астидин чүшмиги бар гәп, Асман өпәр тағларниң өчмиги бар гәп. Таш чүшкәндәк асмандин йеңилиқ әмәс. Мән яндурған чирақниң өчмиги бар гәп... Тәбиәтниң арзулуқ әркә пәрзәнди, Адәм болуп яшимақ үчүн кәлгәнди. Хану-вәйран әткидәк балаю-апәт, У өзидин кәлмисә болатти әнди... Адәм әқли-идриги чәксиз, бепаян. Парасити идриги қалдурар һәйран. Өзи салған имарәт адәм өзидин Боп кәтмисә болатти ахир вәйран... Хам сүт әмгән бәндимиз ким адашмайду, Наһәқ туруп, мән һәқ дәп ким талашмайду? Билип-билмәй дост туттум наәһлиләрни, Мени надан дегәнләр хаталашмайду... Кәлгәндәкмән һаятқа гоя түнүгүн, Қарисидин еқи көп чечимниң бүгүн, Ғулач түгәп ғеричи қалғини билән, Үмүтүмни улғайтар әтә һәм өгүн. Периштәдәк һаятқа кәлдим беғубар, Чаң жуқтурмай өтмәкни әттим ихтияр, Ақивәттә яманлар касапитидин Болдум аси гунакар мән беихтияр... Көрүнгәнниң ләвзигә боп қалмай әсир, Һәтта Хизир болсаңму ачма зинһар сир. Алисини йошурған адәмләр ичи Билип болмас пинһан бир қараңғу қәсир. Яхши келип, яхшини учратмай кәттим, Нә шундиму өзәмни упратмай кәттим, Ақивитим әвлатниң лилла гепидә, Өзлигимгә яманни йолатмай кәттим!. Бариң билән қайниған базар бу һаят, Кәткиниңдә ғерип бир мазар бу һаят. Зәргар болуп алтундәк қәдригә йәткин, Санчилсиму тикини гүлзар бу һаят! Болған билән изгү ой-сезимгә наил, Нечүн адәм гунаю-илләткә майил? Җавап издәп тапмастин боп қалдим ахир, Тәқвадарлар хоп көрмәк әмәлгә қайил... Дейишиду: «Җениңға һәммидин бетәр, Азап болар йеқиндин кәлгән у хәтәр! Қәлбимдики җараһәт сақаймайду һеч, Сақиятти рәқиптин қалған болса гәр. Бир қарисаң адәмни әткән мәһлия, Бена бопту шатлиқ һәм ғәмдин бу дуния. Тартқулуқни күн авал тәхләп қоюпту, Ишигини мән техи ачмастин қия... Қучақ ечип, сәһәрдә баһар күнигә, Қулақ туттум, сөйүнүп, булбул үнигә. Чашгаһ болмай ғәмдә қеп, буруқтум болдум, Тамакамниң зәһәрдәк көк түтүнигә... Бешимизни қошти бу баһар (Яркәнт шәһиридики Хелил Һәмраев намидики уйғур оттура мәктивини 1969-жили тамамлиған савақдашлиримға беғишлаймән) Хелил Һәмра намин алған мәктәптә «Елипбәни» биз үгәнгән дәсләптә. Устазларниң бәргән әқил-тәлими Болуп қапту бир өмүрлүк әсләтмә. Меһри билән қәлбимизгә йол ачқан, Мәрипәтниң чириғидин нур чачқан. Шу қәдирдан әзиз җанлар сәвәп боп, Йоллиримиз чоң йолларға улашқан. Анилардәк дәрия көңүл пидакар, Шагиртларға пүтмәс, шәпқәт меһри бар. Һөрмитини әтивалап өтсәкму, Биз алдида өмүрбойи қәриздар! Дил қетида унтулмастин һәрбири, Қапту әстә әқиланә гәплири, Қарам әҗәл еп кәткәчкә бемәзгил, Бәк шалаңлап кетиптиғу сәплири... ...Оттуз едуқ, қизлар тола, оғул аз, Шуңа күнләр өтәтти хуш һәмдә саз. Биз қизларни қизғинишип оқуған, Дәрисләрдин қалмай жүрүп қишу-яз. Гүлҗәһрәмләр вә Арзигүл, Турсунайлар, Бойи — зилва , қеши — қәләм гүлчирайлар. Ейтип, ейтмай немиси бар әндиликтә, Улар еди қол йәтмигән юлтуз, айлар. Қол елишип, бәс тикишип өзара, Айриведуқ өзимизчә чегара. Касапәтләр алдиришип, учум боп, Һәр жүрәктә қелип қалди бир яра... Өтүп мана аридин нәқ әллик жил, Дидарлаштуқ мурат-мәхсәт боп һасил, Қучақлишип, сөйүшкәндә, я, пирим, Әнсиридуқ тәгмисун дәп яман тил... «Исит!» дедим нәдә қалди гүлчирайлар? Инсави йоқ оғрекәнғу жиллар, айлар... Нечүн шунчә чапсан қерип, макчайдуқ?! Җәм боптимиз ақ чач бовай вә момайлар... Айрилип, биз таллап сөйгән җоримиздин, Айрилалмас боп қаптимиз доримиздин. Вай шәрмәндә, дәс турушуп кетәлмәймиз, Қамдинивелип олтарған орнимиздин... Ана мәктәп! Жүрәкләрдә сеғиниш, Бардур йәнә тавап етиш, сиғиниш. Ейтилғанғу муқәддәс у Қуръанда: «Тәриқәттин мәрипәт бәк улуқ иш!». Ғенимәт дәп, шу бу күнгә йәткәчкә, Шүкри қилдуқ уни несип әткәнгә. Бирақ, бирақ... һаза туттуқ қайғурдуқ Һәҗәп есил савақдашлар кәткәнгә... Адәм үчүн адәм һәрвақ керәккән, Атәш меһри дилға мәдәт йөләккән. Бир мәктәптә бир партида олтарған, Синипдашни орни һаман бөләккән! Йерим әсир жүриведуқ камдидар, Бешимизни қошти ахир бу баһар. Шуниң өзин ғенимәт дәп биләйли, Әтә күндә кимләр кетәр, кимләр бар...