• Шеирлар
• 24 Қыркүйек, 2020

«Уйғур дегән намиң улуқ мәңгүлүк...»

Әвришим баһар...

(Абдуреһим Өткүр шеириға тәхлит)

Зимистан қишта, аччиқ һәр қәһәр,

Нәпрәттә диллар, гоя бир мәшъәл.

Сәһәр сәлкини болуп һәр сәһәр,

Баһарни күтәй, баһар бәк әвзәл!

Тоңлисиму гәр пут билән қолум,

Исиянкар сөзүм-көзлигән нишан.

Сарғайсиму гәр, беғим күрәшчан,

Баһарни күтәй, баһар – интиқам.

Қишниң қәһәри, дилға чүшкүнлүк,

Зимистан қишта мән бемар-зукам.

Дилим яридар, исиянкар нахшам

Баһарни күтәй, баһарим муқам.

Үмүт шамили, баһарниң һиди,

Көкләм бағлири,  шипа - бал-һәсәл.

Мән гоя бағда сайриған булбул,

Баһарни күтәй, баһар бәк гөзәл.

Қуяштин балдур туруп һәр сәһәр,

Дилға пүкимән кәчмишин баһар.

Пәсил әркиси болуп мәңгүлүк ,

Келиду һаман әвришим баһар...

Виждан лирикиси

Ялтирисиму  күндә күмүчтәк,

Шарақлайду бәк әнсиз кишәнләр.

Гүл «қачисида» қисилип ятқан

Өксүп бозлайду сәрсан гүлшәнләр.

Көзлирим гува муқамчи түндә,

Үнсиз дариға асти вижданни.

Туз билән қәнтниң рәңги бир болғач,

Тәнтирәтти, еһ, аҗиз инсанни.

Ялқун болалмай виждан түтүндә,

Һәр хил фигура болди кесиндә.

Мени унтиди дегәнсән нигар,

Шу қәдир кечә һели есимдә.

Айға есилмақ болди арманлар,

Болсиму нишан юлтузчә кәби.

Көрсәткин һәқни чақмақ әксидин

Қәсәмлириңгә  ишәнмәс сәби.

Ортақ пикиргә кәлмәй китаплар,

Бәтләр учақ боп, көккә өрлиди.

Бағақсиз кәлгән, қәдирсиз күлпәт,

Меһмандәк өзи төргә төрлиди.

Шамалдин үркүп, тоңлиған мәшъәл,

Қирғаққа йәтти чидам долқуни.

Қизирип патқач күрәш қуяши,

Дилни яшнатти үмүт ялқуни.

Бу йоллар, узун йоллар...

Тәккән чағда йеңи нәрсә қолуңға,
 Кәлмәйдекән һеч немә һеч оюңға.
 Һә бүгүнзә меңип йеңи бу йолда,

 Нәзәр салдим өтмүш, кәчмиш йолумға.

 Кона йолда маңған әҗдат бовимиз,

 Моҗут болған талай бәхит һулимиз.
 Мошу йолда атланған һәм Мәккигә,
 Биз – мусапир,бир Аллаһниң қулимиз.

 Мошу йолда чин достлуқни орнаттуқ,

 Мошу йолда саз-нәғмидә ойнаттуқ.
 Намимиз һәм қәддимизни тик тутуп,
 Мошу йолда намимизни тонуттуқ.

 Йеңи йолда арманлирим йеңичә,

 Салдим бүгүн дәсләп мәнму изимни.
 Әҗдат кәби миңлап утуқ қазинип,
 Толтириду дост-қериндаш тизимни.

 Йеңи йолдәк, арзу-арман һәм кәңри,

 Маңдим үмүт дәриясиға чөмүлүп.
 Әнсирәймән әҗдадимниң миң әҗри
 Қалмисекән кона йолға көмүлүп...

 Тәңрим бизни билиду, тәңрим қошиду!

 Ахтурғандим талай бәтни сөйгүни издәп,

 Дастандики ашиқларниң сөзини сөзләп,
 Ойлап қалдим – Тәңри бизни қойғанму көзләп,
 Тәңрим бизни билиду, Тәңрим қошиду.

 Нахша яздим кечиләрдә сөйгү отида,
 Бәлки сәрсан жүргәндимән ярниң жутида,
 Яздим, яздим бәхтим билмәй қайси қутида,
 Тәңрим бизни билиду, Тәңрим қошиду.

Ярниң исмин тизивәттим мисра-қурларға,
Издимидим лекин ярни симсиз торларда,
Чин сөйгүмни Тәңрим қоймас һәргиз йолларда,
Тәңрим бизни билиду, Тәңрим қошиду.

Тәнә қилип: «Яри йоқтур – бечарә» деди,
Өзлиричә езиқтуруп ишарә қилди,
Чүшәнмиди чин сөйгүмни – нә чарә еди,
Тәңрим бизни билиду, Тәңрим қошиду.

 Бәзиләрдәк тавакәл қип бирдин йәшмидим,
 («Шундақ йолму дурускән» дәп

                                                  бәзән әслидим).
 Лекин сөйгү садақәттин һәргиз кәчмидим,
 Тәңрим бизни билиду, Тәңрим қошиду.

 Толуп-ташти мәндә җүръәт, меһир-муһәббәт,
 Ойғақ жүрәк, жүрәр сәгәк, қилсила сәвәп,
 Сәвир тақәт арқисидин, келәр бәрикәт,
 Тәңрим бизни билиду, Тәңрим қошиду. 

 Бүгүн мана қучақлишип, өйгә жиғилдуқ

  (Карантин һәққидә)

 Кәткән едуқ һәммимизла ешип һәддидин ,
 Қалған еди есил һиммәт әсли қәдридин,
 Танған еди һә бәзиләр әсли-нәслидин,
 Бүгүн мана сеғиништа өйгә жиғилдуқ.

 Қилип һаман иш баниси һәммидин кәчтуқ,
 Адимийлиқ, сахавәтни пул билән йәштуқ,
 Әмәлиятта әмәс, бирақ сөздә күрәштуқ,
 Бүгүн мана әндишидә өйгә жиғилдуқ.

Шүкри ейтмай баримизға намәртлик қилдуқ,
Һарам әмгәк қилғанларни амәтлик дедуқ,
Ахир мана һәркүнимиз қиммәтлик дедуқ,
Бүгүн мана шүкри қилип, өйгә жиғилдуқ.

Сан-санақсиз шикайәткә толғач бу аләм,
Әнди мана деди дуния: «Қилғин миң налә»,
Қизиқ болмай қалди бүгүн ечилған лалә,
Пушайманда башни тутуп, өйгә жиғилдуқ.

Һейтлардиму телефонда аран сөзләттуқ,
Иманни биз қаплап пулға пулни көзләттуқ,
Узақ болғач көрүшмигәч қайта өзләштуқ,
Бүгүн мана қучақлишип, өйгә жиғилдуқ.

Риқабәт дәп мәғлуп болса алғандуқ һөзүр,
Әнди бүгүн кәлди достлар сорашқа үзүр,
Қилған-әткән ишимизға қилип биз һөкүм,
Бәхит күнни әслитип биз, өйгә жиғилдуқ.

Тойдуңларму ватсапқа

(Онлайн дәристики ой)

Қаримастин әтрапқа,

Диққәт бөлмәй саваққа,
Ойнап сотка һәрвақта,
Тойдуңларму ватсапқа.

Язғандәк боп савақни,
Ечивелип ватсапни,
Сөксәк түрүп қапақни,
Тойдуңларму ватсапқа.

«Апам язди ватсапқа,
Дадам язди ватсапқа»,
Дәп олтармай савақта
Тойдуңларму ватсапқа.

«Ағрип қапту анам» дәп,
«Чақирипту дадам» дәп,
Өкүнүштә бүгүн –хәп,
Тойдуңларму ватсапқа.

Диққәт бөлмәй һәрвақта,
«Язмиди» дәп ватсапқа,
Тәйяр әмәс саваққа,
Тойдуңларму ватсапқа.

Бүгүн сөзгә зар болуп,
Қара көзгә хар болуп,
Өй-ханилар тар болуп,
Тойдуңларму ватсапқа.

«Адәм - адәм билән адәм»,
Басқин шуңа оң қәдәм.
Қәдриңгә йәт, әй инсан,
Достлуқ, меһир боп мәккәм.

Шатлиғи – тимақчә,

қайғуси – патман

Көрмидим көпни, көрүрмән һаман,

Кәлсила шу пәйт, буйриған заман.

Билгиним шуки, йоруқ дунияниң

Шатлиғи – тимақчә, қайғуси – патман.

Гөдәклик — әмәс шатлиқ вә қайғу,

Пәқәт кейинла болуркән арман.

Һаят  гөзәлдур  болсиму  униң

Шатлиғи – тимақчә, қайғуси – патман.

Бәхитни истәп сөйгү риштидин,

Ашиқлиқ һаман яққузуп гүлхан.

Раһәттин көрә йоруқ дунияниң

Шатлиғи – тимақчә, қайғуси – патман.

Соримас сениңдин қилчиму бир һал,

Дилиңда барму арзулуқ арман.

Һаят  – у бәхтим  дегән өмүрниң

Шатлиғи – тимақчә, қайғуси – патман.

Бәңвашлиқ билән өтәр балилиқ,

Арманға толған яшлиғиң һаман.

Бәхит – у арман болған һаятниң

Шатлиғи – тимақчә, қайғуси – патман.

Кәңри аләмгә патмай адәмзат,

Уруш-җедәл қип, болуркән вәйран.

Тәңшәлмәс екән болғач аләмниң

Шатлиғи –тимақчә, қайғуси – патман.

Ләззити шекәр шерин һаятқа

Қәдирлик инсан, вақитлиқ меһман.

Бәш күнлүк дуния «карамити» шу –

Шатлиғи -– тимақчә, қайғуси – патман.

Жүригим шуни халайду: һаят

Болмиғай течлиқ – қол йәтмәс арман.

Һаят – зор байлиқ болсиму, униң

Шатлиғи – тимақчә, қайғуси – патман.

Келәчәк гөзәл болиду һаман,

Болсила дайим очуқ көк асман.

Тилигим шуки, болса һаятта

Қайғу – тимақчә, һә шатлиқ – патман.

Нәгә шунчә алдирайду яхшилар?

Наһәқлиқтә диллар кәткән қағҗирап,
Аз дегәндәк төктуқ көздин лиқ яшлар.
Амалсиздин қалимизкән зар жиғлап,
Нәгә шунчә алдирайду яхшилар?

Яратқини – есил байлиқ бебаһа,
Яхши ойға, яхши йолға у башлар.
Керәк еди бәндигиму есил җан,
Нәгә шунчә алдирайду яхшилар?

Раһәт көрмәй боғулдиму нәпәси,
Дәрт үстигә дилиға дәрт қачилар.
Бу һаятқа чәксиз сөйгү қәлбидә,
Нәгә шунчә алдирайду яхшилар?

Гөзәл һаят устилири шуларди,
Һәм шулардин яхшилиқлар башлинар.
Әсли һаят қануни һәм шундақму,
Нәгә шунчә алдирайду яхшилар?

Қандақ өтәй мән сөймәй вәтәнни?

Беқип чоң қилған әзиз анамни,

Тағдәк йөләнчим – мәғрур атамни,

Бир чағ тәврәткән пүткүл җаһанни,

Қандақ өтәй мән сөймәй вәтәнни?

Мәндә бар унда,  ғурур қеним бар,

Мени қувәтләр мәғрур неним бар,

Шатлиқ қайғуда көйәр җеним бар,

Қандақ өтәй мән сөймәй вәтәнни?

Мәңгү өлмәйду әҗдатлар роһи,

Өчмәс хәлқимниң һаятлиқ оти,

Һаман тикиләр шейитлар туғи,

Қандақ өтәй мән сөймәй вәтәнни?

Йүсүп яратқан билимниң қути,

Маһмут яндурған ана тил оти,

Адиллиқ күткән вижданниң соти,

Қандақ өтәй мән сөймәй вәтәнни?

Берәр әвлатлар дайим қәсәмни,

Берәр һәммини, һәтта җан-тәнни,

Жүрәр оғланлар бағлап чиң бәлни,

Қандақ өтәй мән сөймәй вәтәнни?

Улуқлиғин намиңни

Йүсүп, Маһмут тоғрисида гәп ачса,

Махтинимиз  биз бир улуқ хәлиқ  дәп.

Паҗиәлик тарихтин гәр бәт ачса,

Яман дәймиз өзгиләргә бәрмәй гәп.

«Уйғур дегән әшундақ» дәп гәп ечип,

Кочилаймиз шуңа чока бәргән дәп.

Шундақ гәпни аңлиғанда өртинип,

Амалсиздин ечинимән ейтип «хәп».

Чока дегән – кәшпияти инсанниң,

Яралғандур йейиш үчүн ләңмәнни.

Өз өзүңни нечүн шунчә датлайсән,

Зайә қилмай ичисәнғу мәңтәңни.

Өз-өзәңгә бәрмәй жүрсәң сән мәдәт,

Һеч ким келип чалмас сениң тариңни.

«Уйғур» дегән намиң улуқ мәңгүлүк,

Шуңа һаман улуқлиғин намиңни.

Болмисиму дөләт, тирәк, тизгиниң,

Тарап кәткән мәңгү мәдәт-излириң.

Дәвир қоғлап кәтсә бәзән  бәзиләр,

Номус қоғдап жүрәр оғул-қизлириң.

Йерим айдәк бәрмисәкму йоруқлуқ,

Һаман бир күн толун айдәк толимиз.

Жүрсәкму биз ултан болуп бу күндә,

Һаман бир күн бизму султан болимиз.

Өтүнимән, ана, сиз һәргиз ағримаң!

(Гүлсүмағча анамниң йәтмиш яшлиқ тәвәллудида)

Гүлшәнләрдин гүлләрни терип берәй мән,
Шат болуңа, қайғумдима күлүп берәй мән,
Сиз яқтурған Әҗәм сазни челип берәй мән,
Өтүнимән, ана, сиз һәргиз ағримаң!

Гөзәлликниң сөлити – юлтузимиз сиз,
Адашқанда қара түндә күндүзимиз сиз,
Инақ-иҗил қериндаш биз, өмлүгимиз – сиз,
Өтүнимән, ана, сиз һәргиз ағримаң!

Әркиләймән әр йәтсәмму мән сизгә бала,
Тимән тетик жүргиниңиз бизгә шох нава,
Қорғиңиз болуп биз болимиз дава,
Өтүнимән, ана, сиз һәргиз ағримаң!

Бүгүн гөзәл мәрикә, қутлуқ тәнтәнә,
Тәбрикләймиз, бар биздә шундақ әнъәнә,
Тилигимиз –йүз яшаң, бүгүн – чоң сәнә,
Өтүнимән, ана, сиз һәргиз ағримаң!

Көңүл

Көңүлни дәймиз – инсанниң әкси,

Бәзән меһриван, бәзидә вәһши.

Хулқи турақлиқ болмиғач униң,

Шуңа өмүрму болмаскән тәкши.

Көңүл назуктур чүшинип болмас,   

«Қағҗирап» қалса, орни һеч толмас.

Айлиниду у бәзән тоғраққа

Ирадиси чиң миң жилчә солмас.

Сөйгү һәм көңүл – бир туққан әсли,

Қошулса улар, һаят – яз пәсли.

Қәлбтин чиққан бу хисләтләргә

Һавадәк һаҗәт ярниңму вәсли.

Көңүлгә азар — өмүргә азар,

Адимийликтә  инсан паклиғи.

Дилларда янсун меһир-муһәббәт

Мәңгүлүк болсун көңүл шатлиғи.

Өмүр бойи бала болуп өтүмиз...

Туғулимиз ата-ана меһридин,

Нур яғдуруп йеқинлириң чеһридин.

Билмигәчкә бу һаятниң сирлирин,

Биз жүримиз нери һаят ғемидин.

Тунҗа қәдәм басқиниңда дәм туруп,

Ата-анаң жүрәр аңа шатлинип.

Улар қарар қилиғиңға зоқлинип,

Сән ойнисаң тал чивиқни ат қилип.

Өзәңни чоң чағлисаңму он яшта,

Байқилиду һәр ишиңда чалилиқ.

Тиришсаңму камчилиғиң түгимәс,

Чүнки сәндин кәтмәс бу пәйт балилиқ.

Өрлисәңму жигирмигә әр йетип,

Ата-анаң үчүн лекин сән гөдәк.

Оқушта бол, мәйли һәрбий хизмәттә,

Улар жүрәр дайим күтүп, әнсирәп.

Мәйли болғин жигирмә бәш-оттузда,

Бала кәби оюн сениң оюңда.

Һаятниң бир даваниға кәлсәңму,

Балилиқниң изи қалар боюңда.

Қәдәм тәшрип қилған пәйттә қириққа,

Дуч келисән тәтүр-тәрса қилиққа.

Дегиниңни қилғузмақ боп балаңға,

Буралмайсән гәпни зади «силиққа».

Көрсәткәндә йешиң сениң чоң әллик,

Билгин, әнди кәтти сәндин мәнмәнлик.

Әйипкардәк өзәңни һис қилисән,

Кәтмисиму сәндин һечбир сәвәнлик.

Шундақ, достлар, атмишниму көримиз,

Бәлки көрмәй бу аләмдин кетимиз.

Ғәм-тәшвишсиз балилиқниң қәдригә

Биз пәқәтла чоң болғанда йетимиз.

  Молутҗан ТОХТАХУНОВ (ПӘНҖИМИЙ).